Afrika: het ondergeschoven kindje op de wereldkaart

Als je de grootte van Afrika zou moeten schatten, zou je er waarschijnlijk faliekant naast zitten. Op heel veel wereldkaarten is namelijk een knoeperd van een fout te vinden: Afrika wordt veel kleiner afgebeeld dan het continent is.

De aarde schittert op de afbeelding hieronder. ‘Blue marble‘ (blauwe knikker) noemt NASA onze planeet naar aanleiding van deze foto liefkozend. Waar wij leken echter een prachtige blauwe knikker zien, zien kaartenmakers een probleem. Want hoe krijgen ze de continenten die op deze blauwe knikker rusten natuurgetrouw op een platte kaart? Hoe ze het ook wenden of keren: er ontstaat altijd een vervorming.

Foto: NASA.
Foto: NASA.

Mercator
In de zestiende eeuw kwam de Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator met een kaart waarop de verschillende landen in ieder geval de juiste vorm hadden en de kompaskoersen getrouw worden weergegeven (dat laatste was handig voor de scheepvaart). Tot op de dag van vandaag wordt de Mercatorprojectie veelvuldig gebruikt. Waarschijnlijk komt deze weergave van onze wereld je dan ook heel bekend voor.

Afbeelding: via Wikimedia Commons.
Afbeelding: via Wikimedia Commons.

Groenland en Afrika
Maar kijk eens kritisch naar Afrika en vervolgens naar Groenland. De twee lijken op de kaart ongeveer even groot te zijn. Maar in werkelijkheid is Groenland maar liefst bijna veertien keer kleiner! Afrika wordt hier relatief gezien dus veel kleiner afgebeeld dan het in werkelijkheid is. Dat is het gevolg van het feit dat de kompaskoersen getrouw worden weergegeven. Navigeren is dan heel gemakkelijk. Je trekt een rechte lijn tussen vertrekpunt A en bestemming B. Vervolgens meet je de hoek die die lijn maakt en kun je met je kompas moeiteloos naar B varen. Maar om dit alles mogelijk te maken, moest Mercator de hoop om werelddelen op werkelijke grootte weer te geven, laten varen. Rond de evenaar klopt de kaart nog aardig, maar hoe verder je jezelf naar de polen verplaatst, hoe minder er van de omvang van de werelddelen klopt.

Andere projectie
Desalniettemin won de Mercatorprojectie in de eeuwen die volgden terrein. Tot grote ergernis van onder meer Arno Peters. Hij kwam in 1967 met een projectie die wel oppervlaktegetrouw was en waar Afrika dus groter staat afgebeeld. Een nobel streven, maar de wereld was al zo vertrouwd met de Mercator-projectie dat deze nieuwe projectie weinig indruk leek te maken.

Afbeelding: via Wikimedia Commons.
Afbeelding: via Wikimedia Commons.

Het lage zuiden
Maar niet alleen de Mercator-projectie heeft ervoor gezorgd dat we Afrika onderschatten. De meesten van ons weten simpelweg te weinig van het 54 landen tellende continent af om het – als het om grootte gaat – werkelijk op waarde te kunnen schatten. Wat volgens sommige onderzoekers ook niet helpt, is dat Afrika steevast onderaan de wereldkaart bungelt. Dat klinkt misschien een beetje gek. Maar het is helemaal niet zo vanzelfsprekend dat de bovenkant van de wereldkaart onder meer Europa en Noord-Amerika laat zien, terwijl Afrika de onderkant beslaat. We zijn gewend om het noorden bovenaan te plaatsen en het zuiden onder. Maar dat is meer een gewoonte dan dat het per definitie correct is. Tegelijkertijd beïnvloedt die gewoonte – onbewust – wel hoe we tegen Afrika aankijken, zo suggereert recent onderzoek. Zo zouden we het onderste deel van de kaart als negatiever zien dan het bovenste deel.

Natuurlijk moeten we niet vergeten dat kaartenmakers – toen en nu – bij het maken van een realistische kaart niet alleen gehinderd werden door een ronde aarde. Ook hun politieke overtuigingen kunnen in de weg zitten. Een mooi voorbeeld zijn de kaarten die imperialist George Parkin maakte. Hij zette Canada – toen nog onderdeel van het Engelse rijk – in het hart van de kaart. “Door die plaatsing zie je, wanneer je naar de onderste hoeken van de kaart kijkt, Australië en Nieuw-Zeeland twee keer,” vertelt geograaf Walter Peace. “Dat geeft een boodschap af, namelijk dat het Britse Rijk werkelijk tot in de vier hoeken van de wereld reikte.” Hij benadrukt dat mensen kaarten als een autoriteit zien: ze geloven wat de kaarten ze laten zien. Misschien ook wel de reden dat de Mercatorprojectie zo’n indruk heeft gemaakt en onze kijk op Afrika mede heeft bepaald.

Bronmateriaal

"Geography: Misrepresentation" - BU.edu
"The mapmaker's dilemma: How do you solve a problem like Crimea?" - McMaster.ca
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Strebe.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd