De ichthyosaurus: heer en meester over de wereldzeeën

Terwijl de dino’s heersten over het land, werd de zee geregeerd door machtige zeereptielen. Deze week lichten we één van deze zeereptielen uit. Maak kennis met de ichthyosaurus: een veelzijdig geslacht dat tal van gekke soorten telt.

Wanneer we denken aan de tijd van de dinosaurussen dan denken we waarschijnlijk al snel aan indrukwekkende dino’s die de dienst uitmaakten op het land: T. rex en tientallen meters lange plantenetende dinosaurussen. Maar wie zo denkt, gaat aan heel wat interessante grootheden voorbij. Want terwijl angstaanjagende vleeseters en indrukwekkend grote planteneters over het land heersten, treffen we in diezelfde tijd in de wereldzeeën minstens zulke interessante giganten aan.

Ichthyosaurus
Misschien wel de bekendste zeereptielen zijn de ichthyosaurussen. Het zijn een beetje vreemde eenden in de bijt. Wanneer je ze goed bestudeert, doen ze denken aan een reptiel, maar tegelijkertijd hebben ze iets weg van een dolfijn en zijn er ook wel kenmerken te ontdekken die we eerder aan een vis zouden toeschrijven. Dat ook de onderzoekers die dit opmerkelijke geslacht reptielen van een naam voorzagen enigszins in de war raakten door deze bijzondere verschijning, blijkt wel uit de naam die zij bedachten. Ichthyosaurus betekent letterlijk zoiets als ‘vishagedis’.

“Eén ichthyosaurussoort gaat de boeken in als het dier met de grootste ogen. Zijn ogen hebben een diameter van meer dan 26 centimeter!”

Naarmate onderzoekers meer fossiele resten van ichthyosaurussen terugvonden, kwamen we steeds meer over deze opmerkelijke zeereptielen te weten. Zo blijken de ichthyosaurussen zeer succesvol te zijn geweest, hun goed ontwikkelde jongen levend op de wereld te hebben gezet en indrukwekkend grote ogen te hebben gehad.

Succesvol
De eerste fossiele resten van ichthyosaurussen werden aan het eind van de zeventiende eeuw ontdekt. In de jaren die volgden, werden wereldwijd resten van ichthyosaurussen aangetroffen. Blijkbaar kwamen ze praktisch overal voor. Ook wezen de fossiele resten erop dat ze lang in de wereldzeeën hebben geleefd: zeker 160 miljoen jaar. Dat – in combinatie met het feit dat ze bijna overal voorkwamen – wijst erop dat deze zeereptielen bijzonder succesvol waren.

Te zee, ter land en weer terug naar zee

Aangenomen wordt dat de ichthyosaurus afstamt van reptielen die op het land leefden. Best opmerkelijk: de voorouders van de landreptielen verlieten het water en gingen op het land leven, waarna hun nageslacht uiteindelijk toch weer voor een leven in het water koos. Onlangs hebben onderzoekers de fossiele resten ontdekt van de ‘missende link’ tussen de machtige zeereptielen en hun voorouders die op het land leefden. Het gaat om een organisme dat in het water leefde, maar ook op het land uit de voeten kon.

Levendbarend
Naarmate er meer soorten ichthyosaurussen werden teruggevonden, kregen onderzoekers ook een steeds beter beeld van deze zeereptielen. Zo blijken de ichthyosaurussen levendbarend te zijn geweest. Dat is ergens logisch: met hun lichaamsvorm moet het lastig zijn geweest voor de ichthyosaurussen om het land op te gaan om eieren te leggen. Overigens zouden ichthyosaurussen qua ademhaling geen probleem hebben om enige tijd boven water te vertoeven: ze hadden geen kieuwen, maar ademden zoals ook moderne walvissen dat doen.

Ichthyosaurus, wat heb je grote ogen
Ichthyosaurussen aten waarschijnlijk vooral (inkt)vis. De fossiele resten suggereren dat het roofdieren waren die we niet moeten onderschatten. Zo hebben de meeste soorten ichthyosaurussen lange, puntige tanden en zeer krachtige kaken. Ook hadden veel ichthyosaurussen enorme ogen. Zo had de ichthyosaurus Temnodontosaurus platyodon (zie de afbeelding bovenaan dit artikel) de grootste ogen die ooit in een organisme zijn aangetroffen. Zijn ogen hadden een diameter van meer dan 26(!) centimeter. Dankzij die grote ogen moet de ichthyosaurus zelfs op grote diepte goed zicht hebben gehad en actief hebben kunnen jagen op zijn prooi.

De allergrootste
Ichthyosaurussen waren er in allerlei soorten en maten. De T. platyodon die we eerder noemden, zou bijvoorbeeld zo’n 12 meter lang geweest zijn. Maar er zijn ook ichthyosaurussen bekend die het met een lichaamslengte van ongeveer een meter moesten doen. De grootste ichthyosaurus is Shonisaurus sikanniensis. Deze ichthyosaurus werd aan het begin van de jaren negentig ontdekt in de VS en moet zo’n 21 meter lang zijn geweest. Daarmee is S. sikanniensis tevens het grootste zeereptiel dat ooit is ontdekt. S. sikanniensis bleek geen tanden te hebben en zou dan ook een filtervoeder zijn geweest.

Hoe machtig de ichthyosaurussen ook waren: anno 2015 moeten we ze tot de uitgestorven diersoorten rekenen. Hoe is het zover gekomen? Recent onderzoek toont aan dat de zeereptielen ongeveer 94 miljoen jaar geleden uitstierven. Daarmee legden ze miljoenen jaren voor de dinosaurussen dat deden al het loodje. Grote vraag is natuurlijk wie of wat de zeereptielen fataal werd. Daar zijn onderzoekers nog niet helemaal uit. Vooralsnog lijkt het er in ieder geval op dat de ichthyosaurussen vrij abrupt zijn verdwenen. Mogelijk is de competitie met andere in zee levende organismen ze uiteindelijk fataal geworden. Van wie ze de strijd dan precies verloren zouden hebben, weten onderzoekers niet goed. Misschien van de beenvisachtigen of de Plesiosauria. Met laatstgenoemden kun je volgend weekend kennis maken op Scientias.nl!

Bronmateriaal

"Introduction to the Ichthyosauria" - Berkeley.edu
"The Ichthyosaurs survived longer than was thought" - Ulg.ac.be
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door Dmitry Bogdanov (cc via Flickr.com).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd