De wereld vergaat: waarom werkt het elke keer?

Op 21 mei 2011 zou de wereld vergaan. Net als in september 1994. Waarom trappen zoveel mensen er elke keer weer in?

Predikant Harold Camping was ervan overtuigd dat hij het bij het rechte eind had. Na veel gereken kon hij niet anders dan vaststellen dat de wereld op 21 mei 2011 zou vergaan. Hij haalde er wereldwijd journaals en kranten mee. Er werd overhaast nog geëvangeliseerd. Gelovigen bereidden zich voor. En vele niet-gelovigen konden zich op die zonnige zaterdag niet aan dat beklemmende gevoel onttrekken.

Vaker
En het was heus niet de eerste keer dat iemand voorspelde dat de wereld verging. Het gebeurt wel vaker. Veel vaker. En toch trappen velen er elke keer weer in. Hoe kan dat?

Leiders
Het zijn vaak geestelijke of spirituele leiders die mensen op de hoogte brengen van het feit dat de aarde binnenkort vergaat. Ze delen hun voorspelling in eerste instantie met de eigen groep. Ze laten weten dat de mensen die tot die groep behoren gered zullen worden en dat de mensen die niet bij de groep horen, tezamen met de wereld zullen vergaan. Het geeft de volgers van zo’n leider een bijzonder gevoel. De voorspelling onderschrijft namelijk dat ze bijzonder zijn. Dat ze gered zullen worden. En dat ze een beter leven wacht. En dat alles is niet weggelegd voor de mensen die niet tot de groep behoren en de volgers wellicht jarenlang met de nek hebben aangekeken of op zijn minst als ‘apart’ hebben bestempeld.

Hechter
Een voorspelling geeft de volgers dus een prettig gevoel. Ze hebben de juiste keuze gemaakt. De groep wordt door alle commotie die er vervolgens over de voorspelling ontstaat nog hechter.

Kleur
Zo’n voorspelling kan het leven zelfs kleur geven. Want hoewel de meeste mensen niet vrolijk worden van het vooruitzicht dat de wereld vergaat, is dat voor gelovigen wel anders. Datgene waar ze altijd in geloofd hebben, wordt volbracht. Het plaatje is eindelijk compleet en zij mogen dat feest meevieren. Het is een ‘happy end’. Een voorspelling die uitkomt bevestigt dat alles op aarde gebeurt met een reden. Het bevestigt dat de chaos en het verdriet niet voor altijd is, maar dat daar een einde aan kan komen. Het bevestigt dat God bestaat. En dat is voor de gelovigen iets om naar uit te zien.

Ongelovigen
Maar het zijn lang niet enkel de gelovigen die aannamen dat de wereld op 21 mei 2011 zou vergaan. Ook mensen die eigenlijk in niets geloven, kunnen de bibbers krijgen van zulke voorspellingen. En dat gebeurt ook telkens weer. Hoe kan dat? Volgens onderzoeker Lorenzo DiTommaso heeft het alles te maken met hoop. “Apocalyptisme is heel rationeel,” stelt hij. “Het is een wereldbeeld dat tijd, ruimte en het bestaan van de mens verklaart. Het is geen wetenschap – het is niet universeel of te herhalen – maar het verklaart wel dingen.” Uit onderzoek is gebleken dat mensen die de voorspelling min of meer serieus nemen vaak een grote belangstelling hebben voor zaken die niet te verklaren zijn. Bijvoorbeeld waarom de mens op aarde is. En waarom de aarde bestaat. Ze zijn niet per se gelovig, maar wel op zoek naar antwoorden.

Foutje
Maar dan komt het moment dat iemand gesteld heeft dat de wereld vergaat en dat hij het bij het verkeerde eind blijkt te hebben. Opvallend genoeg resulteert dat zelden in het leeglopen van het gebedshuis of de kerk. Sterker nog: de leider komt vaak met een nieuwe voorspelling en velen nemen die direct weer voor waar aan. Uit onderzoek is gebleken dat een verkeerde voorspelling er niet voor zorgt dat mensen minder vertrouwen krijgen in hun geestelijk leider. Nee, een deel van de volgers gaat nog sterker geloven in de beweging waar ze deel van uitmaken en in de man of vrouw die ze als hun leider zien. “Als je een sterke leider hebt, overleeft de groep,” meent DiTommaso. “Meestal stelt de groep daarna dat de profetie wel klopte, maar dat de interpretatie onjuist was.”

Informatie
Een derde van de groep haakt af. Een derde voelt zich nog sterker aangetrokken tot de groep. En de rest zit daar een beetje tussenin, zo vertelt onderzoeker Steve Hassan. “Hoe meer connecties mensen buiten de groep hebben, hoe onwaarschijnlijker het is dat ze de leider zien als de mond van God op aarde. Controle van informatie is één van de belangrijkste kenmerken van controle over het brein.”

Er zijn al heel veel voorspellingen gedaan over het einde van de wereld. En er zullen er ongetwijfeld nog heel veel volgen. Zo heeft Harold Camping al een nieuwe klaarliggen. 21 oktober 2011 zou de datum zijn dat de wereld vergaat. En de kans is zeer groot dat er ook na 21 oktober nog heel veel nieuwe voorspellingen worden gedaan. De voorspellingen worden namelijk gevoed door hoop en nieuwsgierigheid. En daarvan hebben we voorlopig nog genoeg…