Een aap die een kampvuur kan maken, kan ‘lezen’ en met gereedschappen kan werken. Ja, hij bestaat echt. En hij heet Kanzi.
Kanzi is een bonobo en Kanzi is superslim. Het verhaal van Kanzi begint in 1980 wanneer hij in oktober ter wereld komt. Het aapje wordt opgevoed door het vrouwtje Matata (niet zijn moeder). Matata leefde net als Kanzi in een onderzoekscentrum en de wetenschappers probeerden haar taal te leren met behulp van symbolen. Matata was geen goede leerling: ze kon de symbolen maar niet aan de woorden koppelen. Maar terwijl de onderzoekers haar trainden, was Kanzi – die door Matata als een zoon werd behandeld – er altijd bij. En op een dag verbaast Kanzi iedereen als hij opeens wel in staat blijkt om de symbolen aan woorden te koppelen. En dat terwijl hij nooit direct getraind is. Het bewijs dat bonobo’s net zo kunnen leren als mensenkinderen: door het anderen te zien doen en door te luisteren.
Woordjes leren
De onderzoekers hadden natuurlijk direct in de gaten dat Kanzi potentie had en ze gingen met hem aan de slag. Hij leerde woorden aan symbolen koppelen en kan inmiddels al vele woorden begrijpen (zie ook het filmpje hieronder). Met behulp van het bord met symbolen kan hij ook een boodschap overbrengen. Wanneer hij bijvoorbeeld zijn geliefde Matata wil zien, dan drukt hij op de knop met het symbool voor Matata.
Zinnen
Maar Kanzi kan niet alleen woorden begrijpen. Ook zinnen zijn geen probleem voor de aap. Dat Kanzi zo goed begrijpt wat mensen zeggen, komt doordat hij altijd met mensen is opgegroeid. Net als een baby’tje dat in een gezin opgroeit, was Kanzi altijd omringd door taal en daar heeft hij – in eerste instantie zonder dat de onderzoekers het wisten – veel van geleerd. Experimenten waarbij onderzoekers hun hoofd bedekten, tonen aan dat Kanzi echt woorden begrijpt en niet afgaat op bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen (zie ook het filmpje hieronder). In deze experimenten kreeg Kanzi een opdracht. Bijvoorbeeld: doe zeep op de bal. Dat klinkt als een eenvoudige opdracht, maar er kan best nog wat fout gaan. Zo had Kanzi ook de bal op de zeep kunnen gooien. Maar dat deed hij niet. Blijkbaar begrijpt hij ook de volgorde van woorden.
Gereedschap
Maar het blijft niet bij woorden. Kanzi is ook nog eens heel handig. Hij heeft geleerd om van steen gereedschappen te maken (net zoals onze voorouders dat deden!) en die gereedschappen te gebruiken. En dat is nog niet alles. Zo is Kanzi ook in staat om een kampvuurtje te maken (zie het filmpje hieronder) en is de aap zelfs een prima hulpje in de keuken.
Telefoneren
De onderzoekers die met Kanzi werken, leggen de lat hoog. En elke keer als Kanzi aan de verwachtingen voldoet, leggen ze de lat weer ietsje hoger. Nadat Kanzi allerlei woorden leerde en prima met de onderzoekers kon communiceren, was het tijd voor iets nieuws. Tijd om te telefoneren. En dat valt de aap zwaar. Want communiceren met iemand die je niet ziet: dat is nieuw. Maar al snel heeft de aap door dat dat gewoon kan (zie het filmpje hieronder, vanaf 01.30). En ook een kennismaking met computerspelletjes kan niet uitblijven en Kanzi wordt zo ook een kei in PacMan (in het filmpje hieronder vanaf 06.00).
Vertrekpunt
Het onderzoek met Kanzi is zonder enige twijfel bijzonder fascinerend. De overeenkomsten tussen de ontwikkeling en het gedrag van Kanzi en dat van jonge kinderen en mensen is uniek. Maar dat is niet de enige reden om onderzoeken als deze uit te voeren. Uiteindelijk willen de onderzoekers door hun werk met bonobo’s meer te weten komen over hun eigen oorsprong. En de bijzonder intelligente bonobo blijkt daar een prima vertrekpunt voor te zijn.
Natuurlijk is Kanzi niet de enige bonobo waar onderzoek naar wordt gedaan. Er zijn nog veel meer slimme bonobo’s die getraind worden en worden gestimuleerd om alles uit hun brein te halen. Eén van de andere bonobo’s waar de onderzoekers bijvoorbeeld met werken is de kleine Teco: het zoontje van Kanzi. En ook deze bonobo lijkt heel bijzonder. Zo vertoont de aap tekenen van autisme. En dat is uniek: autisme is tot op heden enkel onder mensen aangetroffen. We gaan ongetwijfeld nog veel horen van deze twee en hun soortgenoten. En ze gaan ons ongetwijfeld nog vaak verbaasd laten staan. En elk momentje van verbazing brengt ons weer wat dichter bij het kunnen van de bonobo en geeft ons direct een beter beeld van onze eigen herkomst.
