Klimaatverandering in Nederland: wat merken we er hier eigenlijk van?

Het klimaat over de hele wereld is aan het veranderen. Wie kent de beelden van smeltende ijskappen, verbleekt koraal in Australië of overstromingen in ontwikkelingslanden niet? Maar wat merken we dichterbij huis eigenlijk van klimaatverandering?

Op mondiaal niveau gebeurt er erg veel op het gebied van klimaat. Zo sterven koraalriffen af, wordt het in Noord-Afrika en het Midden-Oosten almaar heter en verdwijnen er om de haverklap grote brokken ijs. In Nederland lijken de gevolgen van klimaatverandering in vergelijking nog wel mee te vallen. Toch heeft de huidige klimaatverandering ook invloed op ons eigen landje. Kijk maar!

Temperatuur
Is het jou ook al opgevallen dat er dit jaar maar bar weinig sneeuw is gevallen? De temperatuur over de hele wereld stijgt. En die stijgt in Nederland harder dan mondiaal. “De temperatuur is sinds 1900 met 0,8 graden wereldwijd gestegen,” vertelt Bart van den Hurk van het KNMI. “Maar in Nederland is de temperatuur veel harder gestegen met zo’n 1,7 graden. Dat is twee keer zo snel als de wereldgemiddelde temperatuur.” Dat is goed te zien aan het aantal recordtemperaturen die we de laatste jaren hebben genoteerd. In de afgelopen tien jaar heeft het ene record het andere binnen de kortste keren verbroken. Daarnaast is volgens Van den Hurk het aantal koude dagen en nachten flink afgenomen. “Je zou kunnen zeggen dat de hele verdeling van warme en koude dagen naar hogere waardes is opgeschoven,” stelt Van Den Hurk. Hierdoor zou het best kunnen dat we in de toekomst wel natte, maar niet zoveel sneeuwwinters meer gaan krijgen.

De temperatuur is de afgelopen eeuw vrijwel overal gestegen. Credits: IPCC WGI 2013

Neerslag
Een ander duidelijk kenmerk is de toename van neerslag. In Nederland regent het ongeveer 8% van de tijd. In de winter iets meer dan in de zomer. Dit gemiddelde heeft een grote variatie van jaar tot jaar en van plaats tot plaats. Zo valt er in sommige jaren relatief weinig neerslag (In Kornwederzand viel er in 2003 bijvoorbeeld maar 483 millimeter) en zijn andere jaren extreem nat (in Schellingwoude is in 1998 wel 1.374 millimeter neerslag gevallen). Maar trendmatig gezien verandert de neerslag sterk. Jaarlijks valt er in Nederland ongeveer 850 millimeter neerslag. “De neerslag is sinds 1950 met zo’n 20% toegenomen. Vooral in de kustgebieden merk je dat goed,” zegt Van den Hurk. “Opvallend hierbij is dat het aantal regendagen in de winter niet heel erg is veranderd. Maar als het regent, regent het net iets harder. Hetzelfde gebeurt in de zomer. Het aantal regendagen neemt dan zelfs af, maar de hevigheid van de buien neemt toe.”

Voorspelling van neerslag voor de jaren 2050 en 2085. Het W-scenario is het meest pessimistische klimaatmodel en G-scenario is het meer optimistische klimaatmodel. Credits: KNMI
Voorspelling van neerslag voor de jaren 2050 en 2085. Het W-scenario is het meest pessimistische klimaatmodel en G-scenario is het meer optimistische klimaatmodel. Credits: KNMI

Toekomstbeeld
Eigenlijk zou je kunnen stellen dat het weer in Nederland extremer is geworden. En dit zal in de toekomst waarschijnlijk alleen maar versterken. Zo zal de temperatuur in Nederland toenemen, zullen we meer hevige buien gaan krijgen en hebben we in de zomer meer kans op hittegolven. Kunnen we ook extremere weerssituaties zoals orkanen kunnen verwachten? “We zijn druk bezig om daarnaar te kijken,” zegt Van den Hurk. “We hebben wel gezien dat we steeds vaker te maken hebben met afzwaaiende orkanen. Dat zijn orkanen die bijvoorbeeld boven Afrika zijn ontstaan, in een straalstroom terechtkomen en vervolgens voor de kust van Europa aan land komen. Vaak zijn ze dan al wel helemaal uitgedoofd. Maar ook de afzwaaiende orkanen worden nog steeds gevoed door relatief warm zeewater. In het toekomstige klimaat is waarschijnlijk het zeewater ook een stukje warmer, waardoor een orkaan een behoorlijke hoeveelheid energie vanuit de oceaan kan opnemen en de kracht gehandhaafd blijft.” Van den Hurk benadrukt dat het niet zo is dat we vanaf 2050 heftige orkanen in Nederland kunnen verwachten, maar dat hardere wind en extremere weerssituaties ook niet uitgesloten kunnen worden.

Voorspellingen over de zeespiegelstijging. Het W-scenario is het meest pessimistische klimaatmodel en G-scenario is het meer optimistische klimaatmodel. Credits: KNMI
Voorspellingen over de zeespiegelstijging. Het W-scenario is het meest pessimistische klimaatmodel en G-scenario is het meer optimistische klimaatmodel. Credits: KNMI

Zeespiegel
Daarnaast zou het best kunnen dat rivieren in de toekomst de toename aan regen niet meer goed aan kunnen waardoor de kans op overstromingen groter wordt. Ook de zeespiegel is door de stijging van de temperatuur en de afbrokkeling van ijs de afgelopen eeuw al met 20 centimeter gestegen. Wat voor gevolgen heeft dit voor Nederland? In beginsel hoeven we ons daar volgens Bart Strengers van Planbureau voor de Leefomgeving niet heel veel zorgen te maken. “We kunnen de stijging van de zeespiegel op dit moment nog makkelijk aan,” zegt hij. “Ook een stijging van één, twee of drie meter zou voor Nederland nog niet heel veel problemen opleveren. We zijn een rijk land en kunnen gemakkelijk de dijken hoger maken. Als het moet, zouden we zelfs water uit rivieren de zee in kunnen pompen om overstromingen te voorkomen. In andere, vaak arme landen zijn de aanpassingsmogelijkheden minder waardoor daar ontregeling van weer en water een grotere impact hebben.”

“In andere, vaak arme landen zijn de aanpassingsmogelijkheden minder waardoor daar ontregeling van weer en water een grotere impact hebben”

Natuur
Ook heeft klimaatverandering gevolgen voor de Nederlandse natuur. Eén van de meest duidelijke effecten van klimaatverandering op de natuur in Nederland is de verschuiving van groeiseizoenen. Zo bloeien planten nu eerder dan in 1950. Ook de zangvogels zijn over de periode van 1986 tot 2009 bijna tien dagen eerder begonnen met broeden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de hogere temperatuur in het voorjaar. Een gevolg hiervan is de kans op mismatches. Zo kan het zijn dat er jonge vogeltjes worden geboren op het moment dat er niet genoeg voedsel aanwezig is. De pimpelmees heeft deze verandering doorgehad en besloot eerder zijn eieren te leggen. Andere soorten doen dit niet, of niet voldoende, zoals de bonte vliegenvanger. Haar jongen komen vaak te laat uit, waardoor deze jongen niet van de rupsenpiek kunnen profiteren. Door temperatuurstijging en verandering in neerslag, zullen waarschijnlijk koudeminnende soorten (zoals de heikikker) in Nederland minder vaak voorkomen. Maar de warmteminnende soorten die eerst het klimaat in Nederland te koud vonden, zullen door klimaatverandering hun leefgebied juist kunnen uitbreiden. Bekende nieuwkomers in Nederland zijn de wespenspin, de eikenprocessierups en sommige krekelsoorten. De wespenspin kwam tot de jaren tachtig/negentig alleen voor in het zuiden van ons land. Ondertussen hebben de spinnen zich over ons hele land weten te verspreiden, en zijn ze zelfs op de Waddeneilanden gespot. Klimaatverandering biedt dus kansen voor het ene soort, maar is juist weer een bedreiging voor het andere. Ook hebben veranderingen in het weer en klimaat invloed op trekvogels. Het aantal vogels dat vanuit het noorden in Nederland overwintert is afgenomen. Daarnaast trekken Nederlandse broedvogels steeds minder naar het zuiden en blijven ze in Nederland. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de mildere winters. Klimaatverandering heeft ook invloed op het zuurstofniveau in oceanen. Lagere zuurstofconcentraties zijn al waargenomen langs de Noordzeekust en in de Nederlandse rivieren. De lagere concentratie in rivieren heeft echter nog maar tot weinig kritieke situaties geleid.

Elfstedentocht

Een vraag die op ieders lippen ligt is of we ooit nog de fameuze Elfstedentocht in Nederland kunnen gaan rijden. Tot nu toe is de tocht vijftien keer gereden. De laatste tocht was op 4 januari 1997. Helaas is – door de stijgende temperatuur – de kans op nog een Elfstedentocht steeds kleiner geworden. Rond 1900 was de kans op een Elfstedentocht 20 procent, in 1950 27 procent en in de 2010 nog maar 5,5 procent. Op basis van de KNMI-klimaatscenario’s zal de kans op extreme koude periodes in de eenentwintigste eeuw steeds verder afnemen. Ons klimaat is gelukkig wel erg variabel. Hierdoor kunnen uitschieters naar beneden zich alsnog voordoen en zal een Elfstedentocht nog altijd tot de mogelijkheden behoren. Alleen zal die in plaats van gemiddeld één keer in de vier tot vijf jaar – zoals dat was gedurende het begin van de twintigste eeuw – nu nog maar gemiddeld eens in de achttien jaar georganiseerd kunnen worden.

Risico’s
Hoewel we in Nederland de gevolgen van klimaatverandering nog wel aan kunnen, moeten de gevaren niet onderschat worden. “Als de aarde vier, vijf of zelfs zes graden opwarmt – wat bepaald niet een te verwaarlozen mogelijkheid is – kan dit in de wereld als geheel leiden tot grote rampspoed die ook zal afstralen op Nederland,” zegt Strengers. “Zo zal de wereldeconomie enorme schade oplopen en zal het een extra stress-factor zijn bij allerlei wereldproblemen die toch al spelen zoals waterschaarste, verlies van biodiversiteit en de voedseltekorten. Als bijvoorbeeld de moessons in India ontregeld raken, heeft dit een gigantisch effect op de voedselvoorziening en dus op mensen.” Volgens Strengers kan Nederland ook last gaan ondervinden bij de visvangst als oceanen nog meer verzuren. Daarnaast zal ook droogte, extreem weer en een verdere zeespiegelstijging ertoe leiden dat mensen op de vlucht slaan. Al deze verschillende factoren kunnen ook zijn weerslag hebben op Nederland.

Hoe Nederland beïnvloed kan worden door (de gevolgen van) mondiale klimaatverandering. Bron: PBL
Hoe Nederland beïnvloed kan worden door (de gevolgen van) mondiale klimaatverandering. Bron: PBL
Gezondheid

Klimaatverandering heeft ook invloed op de volksgezondheid. Op dit moment is er al een toename aan vervroegde sterfte waargenomen door meer warme en tropische dagen. Echter is er aan de andere kant een daling van ziektes en sterfte waargenomen in de winter. Wel neemt de kans op ‘allergiedagen’ toe door een langer en intensiever pollenseizoen en door de aanwezigheid van de eikenprocessierups. Veranderingen in temperatuur, vochtigheid en neerslag zou ook kunnen leiden tot meer infectieziekten. Zo wordt bijvoorbeeld de toename van teken – en de door teken overgebrachte ziekte van Lyme – vaak in verband gebracht met klimaatverandering. Ten slotte zouden er in warme zomers meer infecties door bacteriën in recreatiewater op kunnen treden. Deze bacteriën kunnen bijvoorbeeld wondinfecties of oorontstekingen veroorzaken.

Positieve kanten
Dat het klimaat verandert, is niet alleen maar kommer en kwel. Zeg nou zelf, je zult het waarschijnlijk niet zo erg vinden als het wat warmer gaat worden? “Mensen vinden het over het algemeen wel prettig denk ik,” zegt ook Strengers. “We hebben het klimaat wat Noord-Frankrijk aan het begin van de vorige eeuw had. Dat klinkt best aantrekkelijk.” En van een warmer worden klimaat kan ook de toerismesector profiteren. Het weer speelt vaak een grote rol in de keuze voor een bepaalde vakantiebestemming. De gevolgen van klimaatverandering bieden dus ook (economische) kansen voor de Nederlandse toerismesector. “Rond de Middellandse Zee zal het waarschijnlijk droger gaan worden,” zegt Strengers. Het zou zelfs kunnen dat er tegen het einde van de eeuw woestijnachtige omstandigheden gaan ontstaan.” Mocht de temperatuur in deze gebieden daadwerkelijk verder oplopen, dan zal ook het toerisme meer uit gaan wijken naar koelere gebieden. Nederland zou dan zomaar hoger op de lijst van vakantiebestemmingen komen te staan.

Invloed op mensen
Op dit moment merken we in ons eigen leven gelukkig nog maar weinig van klimaatverandering. Gaat dat ooit veranderen? “Als de zeespiegelstijging verder doorzet en de rivieren meer regenrivieren gaan worden door extremere neerslag, zal dat zeker impact gaan hebben op onze ruimtelijke ordening,” stelt Strengers. “Als er bijvoorbeeld besloten wordt dat rivieren meer ruimte nodig hebben zou het kunnen dat er bepaalde bebouwde gebieden plaats moeten maken. Wijken kunnen opgeofferd worden omdat we anders niet meer de veiligheid kunnen garanderen.” Maar over het algemeen kunnen we vertrouwen op ons Nederlands systeem, vindt Van den Hurk. “We hebben een heel scala aan overheden, waterschappen en organisaties die de verantwoordelijkheid op zich hebben genomen om ervoor te zorgen dat onze maatschappij zo goed mogelijk beschermd is,” zegt hij. “Natuurlijk kan er een keer iets misgaan, je kunt niet alle risico’s uitsluiten. Maar over het algemeen is het in Nederland wel heel wat beter geregeld dan in veel andere delen van de wereld.”

Volgens de huidige inzichten zullen in Nederland de klimaatverandering, maar ook de effecten daarvan verder doorzetten. Wel zijn wetenschappers het er met elkaar over eens dat als de veranderingen in het huidige tempo doorgaan, de effecten nog wel beheersbaar zijn. Ook zullen de effecten van een verdere klimaatverandering in Nederland naar verwachting beperkter zijn dan in veel andere delen van de wereld. Toch kunnen we maar beter op onze tellen passen; klimaatverandering heeft een enorme invloed op de wereld als geheel en de consequenties daarvan zal ook Nederland gaan merken.

Bizar is wel dat de meeste Nederlanders klimaatverandering geen groot probleem vinden. Hoe komt dit?

Bronmateriaal

Interview met Bart Strengers
Interview met Bart van den Hurk
"Effecten van klimaatverandering in Nederland: 2012" - Planbureau voor de Leefomgeving
"Wat zijn de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering?" - Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu
Afbeelding bovenaan dit artikel: bineshab / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd