Dat blijkt na ontdekking van de oudste door mensen gemaakte rotstekeningen.
Archeologen hebben in de kalkstenen grot Leang Bulu’ Sipong 4 op het eiland Sulawesi in Indonesië de oudste door mensen gemaakte rotsschildering aangetroffen. De schildering blijkt na onderzoek minstens 44.000 jaar oud te zijn. Maar misschien is dat wat afgebeeld is wel nog meer bijzonder. Want de tekening werpt nieuw licht op de oorsprong van het moderne menselijke denkvermogen.
De rotstekening
Op de tekening zijn een paar opvallende figuren afgebeeld die qua uiterlijk een aantal menselijke en dierlijke kenmerken hebben. “Het zijn eenvoudige figuren met mensachtige lichamen, maar ze hebben het hoofd of andere lichaamsdelen van een vogel of reptiel,” legt onderzoeker Adhi Agus Oktavian uit. Deze ‘verzonnen’ wezens – die ook wel theriantropieën worden genoemd, zie kader – jagen met speren en lange touwen op zes vluchtende wrattenzwijnen en dwergbuffels, bekend als anoa’s. De vondst is erg bijzonder. Want deze schildering betreft geen losse figuren, maar stelt een samenhangend jachttafereel voor. Het is voor het eerst dat er een samenhangende, visuele tekening is ontdekt die uit zo’n vroege periode stamt.
Een theriantropie is een wezen dat zowel menselijke, als dierlijke uiterlijke kenmerken heeft. Dit soort figuren komen veelvuldig in religies voor, bijvoorbeeld in die van de oude Egyptenaren. De Egyptische god Horus heeft bijvoorbeeld het lichaam van een mens en een kop van een valk. Anubis is half mens, half hond en Thoth half mens en half ibis. Ook in Zuid-Amerika in de cultuur van de Maya’s komen dit soort verschijnselen voor. De ontdekking van de eerste theriantropiën gaan in Europa en Afrika terug tot schilderingen die vermoedelijk zo’n 35.000 tot 25.000 jaar oud zijn. Maar de huidige vondst van de figuren in de Leang Bulu’ Sipong 4 zet de komst van de eerste tekeningen van theriantropiën verder op de tijdlijn terug.
Bovennatuurlijk
De ontdekking die beschreven staat in het prestigieuze vakblad Nature, wijst erop dat mensen zich tienduizenden jaren geleden al niet-bestaande en verzonnen wezens konden voorstellen. “Deze tekeningen kunnen weleens het vroegste bewijs zijn van ons menselijk vermogen om een voorstelling te maken van dingen die in de natuur niet bestaan, zoals bovennatuurlijke wezens,” zegt co-auteur Adam Brumm. “Theriantropieën komen veelvuldig voor in folklore en verhalen en worden in veel religies als goden, geesten of voorouders beschouwd. Nu blijkt dat de oorsprong hiervan in Sulawesi ligt.” De tekeningen zijn zelfs ouder dan het standbeeldje ‘de Leeuwmens’ dat in de Stabelgrotten werd ontdekt. Dit beeldje dat minstens 40.000 jaar oud is, werd tot voor kort als oudste theriantropie aangemerkt.
Kunstvormen
Het is best opwindend dat onderzoekers nu op zo’n oude en vooral geavanceerde vorm van kunst zijn gestuit. Op diverse plaatsen op aarde zijn namelijk wel hele oude, maar abstracte rotstekeningen terug te vinden die zijn achtergelaten door onze voorouders. Deze abstracte kunst bestaat veelal uit willekeurig gekrabbel of handafdrukken. Gedacht werd dat deze eenvoudige patronen zo’n 35.000 jaar geleden langzaam evolueerden in verfijndere en artistiekere tekeningen waarin men paarden en andere dieren begon af te beelden. Samenhangende, visuele verhalen en verzonnen figuren zouden niet eerder dan 20.000 jaar geleden op het toneel verschijnen. “De grotschildering van Leang Bulu’ Sipong 4 suggereert echter dat er 35.000 jaar geleden helemaal geen geleidelijke evolutie van eenvoudige naar complexere kunst plaats heeft gevonden,” zegt onderzoeksleider Maxime Aubert. “Althans, niet in Zuidoost-Azië. Alle belangrijke componenten van een zeer geavanceerde artistieke cultuur waren 44.000 jaar geleden al in Sulawesi aanwezig, inclusief figuratieve kunst, verhalende afbeeldingen en bovennatuurlijke wezens.”
Er staat ons nog meer te wachten. Want de onderzoekers hebben nog meer rotskunst gevonden in nieuw ontdekte grotten. En ook deze schilderingen blijken uit spectaculaire en figuratieve tekeningen te bestaan. Of deze afbeeldingen net zo verbluffend zijn als tekeningen uit Leang Bulu’ Sipong 4 zal na hun nauwkeurige datering moeten blijken.
