Wat is creativiteit? Wat gebeurt er tijdens het creatieve proces? Om antwoord te krijgen op deze vragen zijn wetenschappers afgelopen week gestart met een wel heel bijzonder experiment. Terwijl proefkonijn Arnon Grunberg een boek creëert, worden zijn emoties, hersenactiviteit en fysieke signalen twee weken lang gemeten.
Voor de eerste fase van het experiment is de studiekamer van Arnon Grunberg in New York omgebouwd tot een observatielab. “De poging om het creatieve proces te begrijpen en de duur van het experiment zijn bijzonder en uniek. Een meting duurt normaal gesproken een paar minuten tot een paar uren, maar bij dit onderzoek zal het om twee weken gaan,” zegt Andrew Spink van Noldus Information Technology, een bedrijf dat innovatieve oplossingen voor gedragsonderzoek aanbiedt, in een interview met Scientias.nl. Het bedrijf is onderdeel van het team dat onderzoek doet naar creativiteit en is verantwoordelijk voor de video-opname, video-analyse en software ontwikkeling.
Onderzoekmethodes
Is creativiteit wel te meten? Dat is de centrale vraag van het onderzoek. “We kunnen in ieder geval een beeld krijgen van wat er gebeurt tijdens het creatieve proces,” zegt Spink. Speciaal voor dit onderzoek zijn hardware, software en data-analysetechnieken ontwikkeld om te kunnen meten wat de auteur denkt, voelt en doet. Tijdens het schrijven van het boek heeft Grunberg een badmuts met elektroden op zijn hoofd om de hersenactiviteit te meten. Zijn hartslag wordt gemonitord en een huidgeleidingstest, ook wel bekend als Galvanic Skin Response (GSR), wordt gebruikt om de elektrische geleiding van de huid te meten. Elektrische geleiding geeft een indicatie van psychologische of fysiologische opwinding. Als Grunberg zenuwachtig of onrustig is, ontstaat er activiteit in de zweetklieren en dat verhoogt de huidgeleiding. Gezichtsuitdrukkingen worden gedetecteerd door een FaceReader. Is Grunberg boos, verdrietig of blij? De FaceReader ziet alles. “Tijdens het schrijfproces wordt naast de emoties ook de tekst geregistreerd. Aan de hand van de tekst en de gemeten emoties kunnen we bepalen of er een verband bestaat tussen beide.” Factoren als vermoeidheid en het drinken van koffie (cafeïne) worden geregistreerd met behulp van een vragenlijst. Door het toepassen van verschillende onderzoekmethodes denken wetenschappers een beter beeld te kunnen krijgen van creativiteit en antwoorden te krijgen op vragen als: Wat voelt hij wanneer hij schrijft? En welke factoren beïnvloeden de creatieve stroom?
Lezers
De tweede fase vindt plaats in het najaar van 2014. Dan krijgen proefpersonen in een gecontroleerde proefopstelling fragmenten uit het boek te lezen. Is het proces van creativiteit gelijk aan de waardering van het product? Of kan de productie en de waardering rekenen op verschillende mechanismen? “Waarschijnlijk gaan we tijdens deze fase gebruikmaken van de FaceReader. Hierdoor kunnen wij de emoties van de lezers volgen. Dit wordt weer gekoppeld aan de data uit de eerste fase.” In de derde fase zal de hersenactiviteit van duizenden lezers worden gemeten door een speciale applicatie met een geïntegreerd meetinstrument.
TNO en een team van neurowetenschappers zijn verantwoordelijk voor de verwerking van de data. Hoewel er nog geen onderzoeksresultaten bekend zijn, is het onderzoek op zich al heel bijzonder. Nog nooit heeft iemand geprobeerd het schrijfproces en creativiteit van een schrijver in kaart te brengen. “Nu kijken we alleen in het brein van een schrijver. Ik vraag me wel eens af hoe het zit bij een technisch schrijver, omdat daar weinig emotie aan te pas komt. Wellicht gaan we het onderzoek nog verder uitbreiden, door bijvoorbeeld een kunstenaar of technisch schrijver als proefkonijn te nemen,” zegt Spink. Grunberg zelf kan niet wachten op de onderzoeksresultaten. Hij is heel benieuwd naar wat er in zijn hoofd om gaat tijdens het schrijven.
