Is de mens dan toch verantwoordelijk voor het uitsterven van de befaamde mammoet?
Het uitsterven van de mammoet is al lange tijd een groot raadsel. Want wat lag er precies aan dit catastrofale noodlot ten grondslag? Treft de mens blaam? Of toch het veranderende klimaat? Sommige wetenschappers neigen naar dat laatste. Mede omdat men dacht dat grote zoogdieren zoals de wolharige mammoet niet tegelijkertijd met de mens het noordoosten van de hedendaagse Verenigde Staten bewoonden. Een nieuwe studie zet die aanname nu echter op losse schroeven. Want opgegraven fossiele resten van een mammoet suggereren dat het dier en de mens mogelijk toch zij aan zij in het huidige New England leefden.
Fossiel
In de studie bogen onderzoekers zich over de opgegraven overblijfselen van een mammoet gevonden nabij Mount Holly, gelegen in het noordoosten van de Verenigde Staten. De fossielen resten van deze mammoet – bestaande uit een kies, twee slagtanden en enkele botten – werden al in de zomer van 1848 ontdekt, tijdens de aanleg van een spoorlijn. Na verloop van tijd raakten de exemplaren verspreid over verschillende opslagplaatsen. Een verdwaald ribfragment vond een weg naar het Hood Museum of Art op het Darthmouth College, waar onderzoeker Nathaniel Kitchel er vervolgens toevallig langsliep. “Het exemplaar is ongeveer 30 centimeter lang, maar was natuurlijk ooit veel langer,” vertelt Kitchel in een interview met Scientias.nl. Na een grondige analyse kon Kitchel inderdaad bevestigen dat deze resten ooit aan een mammoet toebehoorden, die zo’n 12.800 jaar geleden over de noordoostelijke vlaktes van de Verenigde Staten zwierf.
Dat deze fossiele resten van de mammoet zo goed bewaard zijn gebleven, is eigenlijk best bijzonder. Na de piek van laatste IJstijd – ongeveer 18.000 tot 19.000 jaar geleden – begon het ijs zich langzaam terug te trekken en werd het landschap van wat nu New England is, blootgelegd. Deze verandering in combinatie met de van nature zure bodem van het huidige New England, zouden voor vrij onherbergzame omstandigheden hebben gezorgd, waardoor de kans klein was dat fossielen goed bewaard konden blijven.
De leeftijd van de mammoet is met name interessant. Want als het dier inderdaad 12.800 jaar geleden in het huidige New England leefde, dan suggereert dit dat hij het landschap waarschijnlijk deelde met de mens, die rond dezelfde tijd in het noordoosten van de hedendaagse Verenigde Staten aankwam. “Men heeft lang gedacht dat megafauna en mensen elkaar niet in het gebied zijn tegengekomen,” zegt Kitchel. “Maar ons onderzoek levert nu de eerste bewijzen dat dit toch zo was.”
Zij aan zij
Volgens de onderzoeker is dit resultaat op zich niet heel verrassend. “In andere delen van Noord-Amerika is er ook bewijs gevonden dat ze zij aan zij leefden,” zegt Kitchel. Ook zijn er aanwijzingen dat vroege menselijke populaties op deze dieren jaagden. Het was dus goed mogelijk dat mensen en mammoeten ook gelijktijdig in het huidige New England woonden. Dit aantonen is echter een heel ander verhaal. Eerdere studies hebben bovendien gesuggereerd dat mammoeten al waren uitgestorven toen de eerste mensen het gebied binnentraden.” En dus stond Kitchel toch even te kijken toen zijn resultaten lieten zien dat de mammoet en de mens elkaar toch in tijd en ruimte hebben overlapt.
Uitsterven
De bevindingen schijnen tevens licht op de mogelijke oorzaak van de verdwijning van de wolharige mammoet. Hoewel de bevindingen aantonen dat er een tijdelijke overlap was tussen mammoeten en mensen in het huidige New England, betekent dit volgens de onderzoekers niet noodzakelijkerwijs dat mensen iets met hun dood te maken hadden. Tegelijkertijd kan dit ook niet geheel uitgesloten worden. Terwijl andere studies suggereren dat onze verre voorouders op mammoeten jaagden, is er weinig bewijs dat ook vroege mensen in New England zich hieraan schuldig maakten. “Ik denk niet dat onze bevindingen veel veranderen aan de bredere discussies over de rol die mensen mogelijk hebben gespeeld bij het uitsterven van de mammoet,” zegt Kitchel. “Maar elke aanwijzing dat de laatste mammoeten zij aan zij met mensen leefden, doet zeker het vermoeden rijzen dat onze voorouders er iets mee te maken kunnen hebben gehad. Momenteel is hier echter geen hard bewijs voor. En zelfs in gebieden waar we wel weten dat mensen op mammoeten jaagden, kunnen we alsnog niet aantonen dat de mens uiteindelijk de daadwerkelijke catastrofale doodsteek uitdeelde.”
Dat betekent overigens niet dat de twee elkaar niet hebben beïnvloed. “Mammoeten kunnen het landschap behoorlijk hebben veranderd, bijvoorbeeld door bomen te ontwortelen terwijl ze naar voedsel zochten,” legt Kitchel uit. “Ook kunnen ze brede paden hebben gemaakt die vervolgens weer door mensen konden worden gebruikt om de grote dieren te volgen. Als we gaan begrijpen of mensen landschappen zijn tegengekomen die zijn omgevormd door mammoeten, dan kunnen we ook meer vertellen over de wereld die deze eerste mensen zouden zijn tegengekomen op de momenten dat ze naar onbekende gebieden trokken. Als archeoloog fascineren de levens van deze eerste mensen me mateloos. En om meer te weten te komen over de vraag of mammoeten aanwezig waren in de levens van de vroege bewoners van het gebied, is het tevens belangrijk om te onderzoeken hoe hun leven er grofweg 12.000 jaar geleden precies uitzag.”
Vervolgonderzoek
De onderzoeker heeft dus nog verschillende vragen waar hij in toekomstig onderzoek een antwoord op hoopt te vinden. “Een veelbelovend onderzoek is de identificatie van aanvullende overblijfselen van het dier dat in 1848 werd opgegraven,” zegt Kitchel. “Verschillende fossiele resten uit verscheidende gebieden zijn helaas met elkaar vermengd geraakt. Maar met de informatie van het onderzochte ribfragment bij de hand, kunnen we mogelijk de chemische handtekeningen vergelijken met fossiele resten die elders zijn ondergebracht. Ten slotte zou ik nog graag de tand van de mammoet aan een grondige inspectie willen onderwerpen. We kunnen dan mogelijk achterhalen welke soorten planten het dier at en zelfs waar in het landschap hij op een bepaald moment leefde. Hierdoor krijgen we een vollediger beeld van zijn omgeving en het intrigerende leven dat dit dier leidde.”
Ondertussen graven onderzoekers door naar mogelijk onontdekte resten van de mammoet. “We zijn onlangs een onderzoek gestart in het moeras waar de overblijfselen van de mammoet oorspronkelijk zijn gevonden,” vertelt Kitchel. Mogelijk wachten hier nog resten op ontdekking, al acht Kitchel die kans niet bijzonder groot. “Ik denk dat het vrij onwaarschijnlijk is dat we op meer mammoetresten zullen stuiten, maar alles is natuurlijk mogelijk.” Het zou kunnen dat deze door de tand des tijds uit elkaar zijn gevallen, opgelost zijn in de zure grond of door een toevallige aaseter zijn meegenomen. Er valt echter nog zoveel te ontraadselen. En dus zoekt het team met behulp van meer geavanceerde archeologische technieken grondig verder in de hoop dat er mogelijk toch nog iets onder de grond nabij Mount Holly verborgen ligt.
