Haaien: de meest bijzondere en dodelijke soorten

De mens is over het algemeen niet dol op de haai. Maar sinds Steven Spielberg zijn Jaws op het witte doek projecteerde, heeft het laatste restje liefde toch echt plaats gemaakt voor angst, of op z’n minst respect. Een goede reden om deze grootse dieren eens van dichtbij te bekijken en de meest bijzondere en gevaarlijkste haaien uit te lichten.

De haai is een oude rot in het vak. Het dier bestond al voordat de dinosaurussen er waren en mag als soort zeker zo’n 420 miljoen kaarsjes op de verjaardagstaart uitblazen. In al die miljoenen jaren heeft de haai niet stilgezeten en evolueerde deze steeds verder. Daaruit zijn diverse soorten haaien ontstaan die qua gedrag en bouw stuk voor stuk perfect zijn afgestemd op hun omgeving.

WIST U DAT…

…haaien wanneer u ze van kop naar staart aait net zo zacht zijn als zijde? Maar als u ze van staart naar kop aait, haalt u uw handen open. Dankzij deze huid ondervindt de haai weinig weerstand wanneer deze zich voortbeweegt.

Oude kanjer
Maar onderschat ook zeker de soorten die miljoenen tot duizenden jaren geleden over de zeeën heersten, niet. Wetenschappers hebben in de loop der jaren fossiele resten gevonden van haaien die al duizenden jaren zijn uitgestorven en nog voor kippenvel kunnen zorgen. Het bekendste voorbeeld is wel de Megaselachus megalodon. Het dier was een echte gigant met tanden zo groot als een mensenhand. Wanneer de haai diens bek opende, was de afstand tussen het onder- en bovengebit een kleine twee meter. Men vermoedt dat het dier zo’n achttien meter lang was en ongeveer 103 ton woog. Daarmee is het de grootste haai die ooit op aarde heeft geleefd.

Maatje kleiner
De grootste haai die we tegenwoordig theoretisch gezien in levende lijve kunnen tegenkomen, is de walvishaai (Rhincodon typus). Het dier is normaal gesproken een meter of twaalf lang, maar duikers claimen ook wel eens walvishaaien van achttien meter tegen te zijn gekomen. Met een gewicht van 8200 kilo (alleen de lever weegt er al duizend) is het zeker een indrukwekkende reus. Mocht u ooit zo’n walvishaai tegen het lijf lopen, is angst echter overbodig. Het dier is niet in staat om grote organismen (waaronder de mens) te nuttigen en beperkt zich tot plankton en larfjes.

Boven: een artistieke impressie van de M. megalodon door Karen Carr. Onder: een walvishaai met daarnaast een mens. De verhoudingen zijn direct duidelijk. De tekening is van Robbie N. Cada/ FishBase

Nog ietsje kleiner
De walvishaai wordt qua grootte op de voet gevolgd door de reuzenhaai (Cetorhinus maximus). Het dier kan normaal gesproken zo’n zes meter groot worden, maar er zijn ook exemplaren van zo’n tien meter lang bekend. Net als de walvishaai is de reuzenhaai tamelijk ongevaarlijk, tenzij u het vanuit het perspectief van plankton beziet, natuurlijk. De haai zwemt jaarlijks duzienden kilometers met de bek wijd opengesperd om zoveel mogelijk plankton te vangen. Per uur kan het dier zo’n 2000 ton water filteren. Het voedsel dat hij hieruit vist, slikt hij door.

WIST U DAT…

…haaien meerdere rijen tanden hebben? Wanneer de voorste rij niet meer functioneert, schuift de tweede rij naar voren. Volgens wetenschappers kunnen haaien in hun leven wel 5000 tanden verslijten.

Witte haai
De witte haai (Carcharodon carcharias) is het exemplaar dat wereldberoemd werd door Jaws, maar stelt in het rijtje der groten met een lengte ven zes meter weinig voor. Toch is er wat voor te zeggen om deze vis tussen de groten te zetten. De witte haai gaat namelijk de boeken in als de grootste roofvis. Het dier is gemaakt om te jagen en doet dat dan ook overtuigend. Met een gewicht van ongeveer 2000 kilo en tanden die een kracht van meer dan acht ton per vierkante centimeter uitoefenen is het een goede reden om een blokje om te gaan. De witte haai staat bekend om diens aanvallen op mensen, maar dat is wat ongenuanceerd. Mensen worden relatief weinig door haaien aangevallen en wanneer dat gebeurt is de witte haai vaak niet de boosdoener.

Boven: een reuzenhaai. En onder: een witte haai.

Stierhaai
Een echt agressieve haai is de stierhaai. Dit dier is bijzonder gevaarlijk en heeft al heel wat doden op zijn geweten. De haai is bijzonder onvoorspelbaar en kan met name in troebel water snel aanvallen. Haaien zijn – en dat geldt ook voor de stierhaai – niet per direct uit op menselijke slachtoffers of mensenvlees. Sterker nog: ze prefereren vis. Vandaar dat stierhaaien voor de kust van de Bahama’s gewoon met mensen zwemmen: het water is er helder en er is veel vis voorhanden. In troebel water kan de haai het onderscheid tussen mensen en vis minder goed maken en is een aanval niet uit te sluiten, vooral ook omdat de soort bijzonder agressief is. Groot zijn de stierhaaien niet: ze zijn zo’n 3,5 meter lang en wegen iets meer dan 300 kilo.

WIST U DAT…

…haaien geen kanker kunnen krijgen? Daarom zijn wetenschappers heel nieuwsgierig naar hun geheim.

Hamer
Deze haai zien wij mensen niet vaak. De hamerhaai (Sphyrna mokarran) is ongeveer zes meter lang en weegt een slordige 450 kilo. Het meest opvallende aan het dier is toch wel diens kop met daarop vele sensoren. De haai is dankzij de soms wel anderhalve meter brede kop in staat om een zeer groot oppervlak te scannen. Wellicht is het dier – dat weinig interesse heeft in mensen, maar liever pijlstaartroggen nuttigt – de best geëvolueerde moderne haai. Het dier krijgt veel van diens omgeving mee en kan als klap op de vuurpijl met elk oog een andere kant opkijken.

Boven: een hamerhaai. En onder: een stierhaai.

Het heeft de haaien miljoenen jaren gekost om zich te evolueren tot de machtige heersers van de zee. Die tijd was de soort gegund. Maar het is twijfelachtig of de haaien de komende jaren de tijd krijgen om het vege lijf te redden. Het is onduidelijk hoeveel haaien er wereldwijd nog leven, maar vaststaat dat de jacht en het contact met mensen de dieren geen goed doet. Het lijkt er zelfs op dat de evolutie die de haaien jarenlang bovenaan de voedselketen plaatste zich nu tegen de soort keert. Haaien worden na een lange draagtijd en met al een flinke grootte geboren. Om zo’n grote haai te kunnen dragen en baren, moet een vrouwtje al wat ouder zijn. Dat betekent dat een vrouwtje soms pas op diens zevende geslachtsrijp wordt. Jarenlang een sleutel voor succes, maar nu een zwakte. De wereldse ontwikkelingen gaan een stuk sneller dan 400 miljoen jaar geleden. Of de haai het bij kan houden? De toekomst zal het leren.

Bronmateriaal

"Shark" - Wikipedia.org
Boek: Haaien. Jagers van de wereldzeeën. Door John McIntyre.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd