Wat kun je in 25 jaar doen? Een heleboel, zo toont Hubble aan. De telescoop viert deze maand zijn 25e verjaardag in de ruimte en dat vieren we door zijn belangrijkste ontdekkingen op een rijtje te zetten!
Vorige week kon je op Scientias.nl al lezen hoe Hubble onze kijk op ons eigen Melkwegstelsel heeft veranderd. Toen konden we je trakteren op fraaie kiekjes. Deze week gooien we het over een andere boeg en staan de belangrijkste ontdekkingen van Hubble centraal. Dit zijn onze acht favorieten!
De manen van Pluto
Hubble onthulde in 2005 dat Pluto niet één, maar drie manen had. Naast Charon bleken ook Nix en Hydra rond Pluto te cirkelen. In 2011 deed Hubble er nog een schepje bovenop en ontdekte opnieuw een maan rond Pluto: Kerberos. En een jaar later was het weer raak: Hubble ontdekte Styx.
Water op exoplaneten
Wereldnieuws was het in 2013: Hubble ontdekt water in atmosfeer van vijf exoplaneten. Het was dan ook een primeur: voor het eerst hadden onderzoekers – dankzij de ruimtetelescoop – nauwkeurige metingen van de hoeveelheid water in de atmosfeer van planeten buiten ons zonnestelsel. En voor het eerst konden ze de hoeveelheid water op verschillende exoplaneten ook met elkaar vergelijken. Om het water op de exoplaneten te kunnen waarnemen, bestudeerde Hubble de planeten terwijl ze voor hun ster langs bewogen. Door te kijken hoe het licht van de ster de interactie met de atmosfeer van de planeten aanging, kon Hubble meer vertellen over de samenstelling van die atmosfeer.
Uitdijing
Het universum dijt al sinds de oerknal uit. Tegen het eind van de twintigste eeuw stelden onderzoekers dat het universum voor eeuwig zou blijven uitdijen, maar dat de snelheid waarmee het universum dat deed geleidelijk aan zou afnemen. Dankzij Hubble weten we nu dat die aanname niet klopt. De uitdijing van het universum gaat juist steeds sneller! Het riep direct nieuwe vragen op: waardoor wordt die versnelde uitdijing mogelijk gemaakt? Wetenschappers weten het niet, maar duiden de mysterieuze drijfveer achter de versnelde uitdijing van het universum aan met de term ‘donkere energie’.
De leeftijd van het universum
Dankzij Hubble weten we nu ook een stuk beter hoe oud ons universum is. Zo’n 13,7 miljard jaar (met een foutmarge van enkele honderden miljoenen jaren). Hubble kwam op die leeftijd door twee verschillende methodes te gebruiken. Eerst mat hij de snelheid van en afstand tussen sterrenstelsels. Omdat alle sterrenstelsels in het universum doorgaans uit elkaar bewegen, kunnen we ervan uitgaan dat ze in het verleden dichterbij elkaar hebben gestaan. Door hun snelheid en huidige afstand tot elkaar te berekenen en te koppelen aan de snelheid waarmee het universum uitdijt, kunnen we berekenen hoelang de sterrenstelsels erover gedaan hebben om hun huidige positie te bereiken en dus achterhalen hoe oud het universum is. De tweede methode richt zich op bolvormige sterrenhopen die rond onze Melkweg cirkelen. Het zijn de oudste objecten die we ooit hebben gevonden en een gedetailleerde analyse van de sterren in die bolvormige sterrenhopen kan ons meer vertellen over wanneer deze zijn ontstaan.
Fomalhaut b
Hubble ontdekte begin deze eeuw de exoplaneet Fomalhaut b en bevestigde het bestaan van de planeet vervolgens op een manier die niemand voor mogelijk had gehouden. De ruimtetelescoop maakte de eerste foto in zichtbaar licht van een exoplaneet (zie hieronder).
Zwarte gaten
Onderzoekers vermoedden het al langer, maar Hubble kon het bevestigen: in het hart van sterrenstelsels bevinden zich vaak supermassieve zwarte gaten. En daar bleef het niet bij. Hubble ontdekte tevens dat de massa van het zwarte gat verband houdt met de massa van de bulge: het centrale deel van het sterrenstelsel dat een grote sterdichtheid kent. De ontdekking geeft belangrijke informatie over de evolutie van sterrenstelsels, omdat deze suggereert dat de totstandkoming van het sterrenstelsel nauw samenhangt met de totstandkoming van het zwarte gat.
Planetaire systemen
Hubble ontdekte tevens dat de bouwblokken voor nieuwe planeten op grote schaal in het universum voorhanden zijn. Zo ontdekte de ruimtetelescoop in 1994 dat bijna de helft van alle sterren in het stervormingsgebied de Orionnevel beschikken over een stofschijf waarin planeten kunnen ontstaan. Het suggereerde dat planetaire systemen zoals ons eigen zonnestelsel helemaal niet zo zeldzaam waren als gedacht. Inmiddels heeft onder meer ruimtetelescoop Kepler wel laten zien dat Hubble het bij het juiste eind heeft: de telescoop heeft al meer dan 3000 (kandidaat-)exoplaneten ontdekt en Kepler-data suggereert dat onze Melkweg alleen al honderden miljarden aardachtige planeten telt.
De gammaflits
Lang was het een mysterie: de gammaflits. Dagelijkse explosies in het universum die op schijnbaar willekeurige plaatsen plaatsvonden. Hubble schiep meer duidelijkheid. Observaties van de ruimtetelescoop onthulden dat veel van de waargenomen gammaflitsen ontstaan in de helderste stervormingsgebieden waar sterren relatief weinig zware metalen bevatten. Het suggereert dat een gammaflits ontstaat wanneer een massieve ster ineenstort en een zwart gat vormt. Aangenomen wordt namelijk dat sterren met relatief weinig zware metalen geneigd zijn om hun massa wanneer ze sterven, vast te houden en uit te groeien tot een zwart gat. Sterren met veel zware metalen zijn sterker geneigd om als ze sterven uit te groeien tot een neutronenster. Een gammaflits zou dus het ‘geboortekaartje van een zwart gat’ zijn.
Natuurlijk is het onmogelijk om alle ontdekkingen van Hubble hier te noemen. Is er een ontdekking die jou is bijgebleven en die hier niet vermeld staat? Voel je vrij deze hieronder een ereplekje op Scientias.nl te geven!
