5000 jaar oud slachtoffer van de pest ontdekt in Zweden

De ontdekking geeft meer inzicht in hoe de pest zich over de wereld verspreidde.

In DNA afkomstig uit de resten van een vrouw die 5000 jaar geleden op ongeveer 20-jarige leeftijd overleed, hebben onderzoekers een nieuwe stam van Yersinia pestis aangetroffen. De Y. pestis-bacterie veroorzaakt de pest. De stam die nu in Zweden is aangetroffen herbergt de genen die de longpest vandaag de dag zo dodelijk maken. Sporen van de nieuwe stam zijn ook aangetroffen in andere graven nabij dat van de 20-jarige vrouw. Het suggereert dat zij 5000 jaar geleden ook aan de pest is overleden, zo schrijven de onderzoekers in het blad Cell.

Basaal
Wat de ontdekking zo bijzonder maakt, is dat dit de oudste Y. pestis-stam is die tot op heden is ontdekt. Daarnaast wijst een vergelijking van deze stam met anderen stammen van de pest uit dat deze heel basaal is. Het betekent dat deze het dichtst bij de genetische oorsprong van Y. pestis ligt. Waarschijnlijk is de stam zo’n 5700 jaar geleden ontstaan. Daarmee is deze aanzienlijk ouder dan de peststam die in de Bronstijd om zich heen greep en de stam die gezien kan worden als de voorouder van de peststam die vandaag de dag nog bestaat. Laatstgenoemde stammen zouden respectievelijk 5300 en 5100 jaar geleden zijn ontstaan.

Europeanen
De onderzoekers denken dat de ontdekking van deze nieuwe peststam meer inzicht kan geven in hoe de pest zich wist te verspreiden. Rond 5000 jaar geleden migreerden mensen massaal van de Euraziatische steppe naar Europa. Hoe deze migranten de Neolitische landbouwcultuur die in die tijd reeds in Europa te vinden was, verdreven en vervingen, is onduidelijk. Eerdere studies suggereerden dat de migranten de pest met zich meebrachten en zo de Europese boeren uitroeiden. Maar als de stam van de pest die in het lichaam van de Zweedse vrouw is aangetroffen zo’n 5700 jaar geleden is ontstaan, zou de pest er lang voor de migraties begonnen en de Neolitische Europese nederzettingen verdwenen, al zijn geweest. En dus moeten we onze ideeën herzien, aldus onderzoeker Simon Rasmussen. Hij wijst erop dat lang voor de migranten vanuit de Euraziatische steppe naar Europa reisden in Europa al enorme nederzettingen te vinden waren die wel 10.000 of 20.000 mensen telden. En dat kunnen wel eens broedplaatsen zijn geweest voor nieuwe ziekteverwekkers. In andere woorden: het waren niet migranten die de pest naar Europa brachten; de Europeanen ‘kweekten’ de pest zelf. “Deze mega-nederzettingen waren de grootste nederzettingen die in die tijd in Europa te vinden waren (…) Ze herbergden mensen, dieren en sloegen voedsel dicht bij elkaar op en – waarschijnlijk – was de hygiëne heel slecht. Dat is het schoolvoorbeeld van wat je nodig hebt om een nieuwe ziekteverwekker te laten ontstaan.” Het klinkt aannemelijk. “Wij denken dat onze data kloppen. Als de pest evolueerde in de mega-nederzettingen, zijn die nederzettingen zodra mensen er dood aan gingen, verlaten en vernietigd. Dat is precies wat we vanaf 5500 jaar geleden in deze nederzettingen zien gebeuren.” De pest zou zich via handelsroutes tussen mega-nederzettingen ook rap door Europa hebben verspreid. En pas veel later kwamen de migranten.

DNA
De theorie van de onderzoekers wordt onderschreven door het DNA van de vrouw. Dat wijst uit dat ze niet verwant was aan die migranten. Ook zijn er in en rondom het graf geen sporen van die migranten aangetroffen. In andere woorden: alles wijst erop dat de pest er al was voor de migranten arriveerden.

Uiteindelijk hopen de onderzoekers dat hun studie meer inzicht geeft in hoe de pest zo dodelijk werd. “We denken vaak dat deze super-ziekteverwekkers er altijd al zijn geweest, maar dat is niet zo,” aldus Rasmussen. “De pest kwam voort uit een organisme dat relatief onschadelijk was. En recent zagen we datzelfde gebeuren met mazelen, malaria, ebola en zika. Dit is een heel dynamisch proces en het blijft maar plaatsvinden. Ik denk dat het heel interessant is om te zien hoe iets onschadelijks zo virulent kan worden.”

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd