800 jaar oude vuile vaat onthult wat men in middeleeuws Sicilië at

En opvallend genoeg bestonden er grote verschillen tussen de stad en het platteland, wat suggereert dat er nog veel te leren valt over hoe culturen in de Siciliaanse samenleving van elkaar verschilden.

Laat jij vaak je aangekoekte kommetje muesli op het aanrecht staan? Als je het nog een paar honderd jaar langer laat slingeren kan het toekomstige wetenschappers helpen om meer te weten te komen over je dieet. Dat is in ieder geval wel wat er ongeveer in Sicilië is gebeurd. In een nieuwe studie heeft een team van onderzoekers eeuwenoude keramische potten uit de stad Palermo en het landelijke dorpje Casale San Pietro bestudeerd. En dat leidt tot hele nieuwe inzichten in de plaatselijke keuken.

Islamitische heerschappij
Tussen de 9e tot de 12 eeuw na Christus stond Sicilië onder islamitische heerschappij. En deze overgang had een grote impact op de regio. De hoofdstad Palermo bloeide bijvoorbeeld op als een economisch en cultureel centrum van de mediterrane islamtische wereld. “De periode tussen de 9e en 12e eeuw was een belangrijk moment in de geschiedenis,” vertelt onderzoeksleider Jasmine Lundy in een interview met Scientias.nl. “De komst van de islamtische politieke regimes heeft waarschijnlijk geleid tot een aantal belangrijke veranderingen. Denk aan de komst van nieuwe migranten, een nieuwe religie, nieuwe hulpbronnen en handelssystemen.” Helaas is er echter nog maar weinig bekend over het leven van de Siciliaanse inwoners tijdens deze belangrijke periode. “Zoals zo vaak het geval is op Sicilië, zijn de verhalen van de algemene bevolking die deze overgangen meemaakten grotendeels onverteld gebleven,” aldus Lundy.

De keuken
In de nieuwe studie besloten de onderzoekers op zoek te gaan naar antwoorden. En wel door het dieet van de voormalige bewoners van het Italiaanse eiland te achterhalen. “Een goed begrip van de keuken, welk voedsel mensen uitkozen en nuttigden, kunnen ons belangrijke informatie verschaffen over hoe mensen in die tijd leefden,” vertelt Lundy. “Dat komt omdat de plaatselijke keuken verbonden is met sociaal-economische factoren zoals voedselbeschikbaarheid, rijkdom, geloof en de technologieën die destijds beschikbaar waren voor de inkoop en verwerking van het voedsel. Potten en pannen zijn daarnaast belangrijke gebruiksvoorwerpen. Door te achterhalen hoe ze precies werden gebruikt, kunnen we ook gaan begrijpen welk voedsel er dagelijks door de gewone man werd genuttigd.”

Potten en pannen
Het team boog zich over 134 potten, pannen en schalen daterend uit de 9e tot 12e eeuw na Christus. Dit keukengerij werd opgegraven in de Siciliaanse hoofdstad Palermo en het landelijke dorpje Casale San Pietro. “We waren geïnteresseerd in zowel de landelijke als stedelijke keukens, omdat we weten dat het platteland op de één of andere manier verbonden was met de hoofdstad Palermo,” legt Lundy uit. “We weten dit vanwege de grote hoeveelheid aardewerk die in Palermo werd geproduceerd en die op het platteland is gevonden.” Vervolgens analyseerden de onderzoekers de sporen van planten en dieren die op het aardewerk werden aangetroffen. “Deze resten zijn niet zichtbaar met het blote oog,” zegt Lundy. “Ze ontstaan wanneer voedingsmiddelen in vaten worden gekookt. Vervolgens worden ze geabsorbeerd en gevangen in de wanden van het aardewerk. De resten kunnen zo wel duizenden jaren bewaard blijven.”

Eén van de onderzochte potten opgegraven in Sicilië. Afbeelding: Viva Sacco

Het onderzoek leidt tot enkele opvallende ontdekkingen. Zo duiden de organische resten op een diverse en gevarieerde culinaire Siciliaanse cultuur. De inwoners van het Italiaanse eiland blijken een grote verscheidenheid aan groenten, fruit en dierlijk voedsel te hebben genuttigd. Maar opvallend genoeg bestonden er ook interessante verschillen tussen de landelijke en stedelijke keukens.

Verschillen
Op keukengerij aangetroffen in Casale San Pietro vonden de onderzoekers bijvoorbeeld resten van zuivel en druiven. Ingrediënten die niet op de potten uit Palermo werden gevonden. “De ontdekking van zuivelproducten op het platteland is erg interessant,” zegt Lundy. “Dat komt omdat zuivel werd verwerkt in specifieke potten en niet in het typische Palermo-aardewerk. Dat er op de potten uit Palermo geen zuivel werd aangetroffen, betekent overigens niet per se dat de mensen daar geen zuivel nuttigden. Misschien gebruikten ze voor de verwerking ervan alleen geen keramiek. Ook zou het goed kunnen dat het platteland bijvoorbeeld kaas produceerde en dit vervolgens aan de hoofdstad leverde. De studie geeft dus niet alleen meer inzicht in culinaire gewoonten, maar ook in de verscheidende economische rollen.”

“De studie geeft niet alleen meer inzicht in culinaire gewoonten, maar ook in de verscheidende economische rollen”

Dat er daarnaast alleen op de potten opgegraven uit Casale San Pietro sporen van druiven werd ontdekt, is ook goed te verklaren. “Dit kunnen resten zijn van de verwerking van wijn, druivensap of azijn,” vertelt Lundy. “Het is goed voor te stellen dat men op het platteland azijn gebruikte om voedsel goed te kunnen bewaren.”

Geen vis?!
Opvallend genoeg vonden de onderzoekers op geen enkele pot of pan sporen van vis. En dat terwijl er gebruik werd gemaakt van de meest gevoelige instrumenten. Betekent dit dat men in middeleeuws Sicilië – een eiland omgeven door zee – mogelijk weinig vis at? “Dat we geen enkel restje vis vonden, verbaasde me het meest,” zegt Lundy. “Dit is heel interessant, aangezien Palermo een kuststad is. De tonijnvangst zou bovendien in de bestudeerde periode een hele belangrijke handel zijn geweest – een techniek die door de Arabieren werd geïntroduceerd. Dat we geen spoor van vis vonden, betekent dat het waarschijnlijk op een andere manier werd verwerkt en geconsumeerd. Het werd bijvoorbeeld gezouten of direct op het vuur bereid. Maar het kan ook betekenen dat de normale bevolking minder vis at dan we misschien tot nu toe dachten.”

Inzicht
De diversiteit van de ontdekte ingrediënten komt overeen met de kleurrijke gerechten die in de Arabische literatuur worden beschreven. De waargenomen verschillen tussen de landelijke en stedelijke omgevingen duiden er echter ook op dat er nog veel te leren valt over hoe culturen in de Siciliaanse samenleving van elkaar verschilden. De bevindingen uit de studie dragen dan ook een belangrijk steentje bij aan ons begrip over het vroegere volk dat tussen de 9e en 12e eeuw op Sicilië woonde. “Het vertelt het verhaal van het leven van mensen die in de geschiedenis niet vaak worden gehoord,” zegt Lundy. “Bovendien weten we nu dat mensen op het platteland – ondanks dat ze misschien enkele traditionele waarden en voedselpraktijken behielden – sterk verbonden waren met de stedelijke hoofdstad Palermo.”

De onderzoekers zetten hun studie voort. Want vervolgonderzoek met vergelijkbare technieken kan ons begrip van de Siciliaanse keuken verder uitbreiden. “We willen andere plaatsen en tijdsperiodes bestuderen,” zegt Lundy. “Op die manier willen we gaan begrijpen of culinaire gewoonten, tijdens verscheidende overgangen die Sicilië door de geschiedenis heen heeft doorgemaakt, zijn mee veranderd.”

Bronmateriaal

"Ceramics provide insights into medieval Islamic cuisine" - University of York

Interview met Jasmine Lundy

Afbeelding bovenaan dit artikel: PublicDomainPictures via Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd