Aardachtige exoplaneet nabij dichtstbijzijnde ster gevonden

Ongelofelijk maar waar: wetenschappers hebben een aardachtige exoplaneet gevonden op een afstand van slechts vier (!!) lichtjaar bij ons vandaan. Het is misschien wel de vondst van de eeuw.

Astronomen hebben ESO-telescopen gebruikt om de exoplaneet te vinden. De exoplaneet heet Proxima b en draait om de ster Proxima Centauri. Na de zon is dit de dichtstbijzijnde ster vanaf de aarde. Proxima b bevindt zich in de leefbare zone rondom Proxima Centauri. Dit betekent dat het waarschijnlijk niet te warm en niet te koud is op het oppervlak van deze buitenaardse wereld, waardoor vloeibaar water een mogelijkheid is.

De vondst van deze aardachtige exoplaneet rond een koele rode ster is het hoogtepunt tot nu toe van de Pale Red Dot-campagne. Wetenschappers zochten van januari tot april 2016 naar een planeet rond Proxima Centauri. Het publiek werd nauw bij deze zoektocht betrokken. “We nemen een risico door het publiek erbij te betrekken voor we weten wat de observaties ons gaan vertellen,” stelt onderzoeker Guillem Anglada-Escude. “Zodra we het paper waarin we de resultaten samenvatten publiceren, is het best mogelijk dat we moeten concluderen dat we geen bewijs hebben kunnen vinden voor een aardachtige exoplaneet rond Proxima Centauri.”

Geruchtenmachine
Vorige week lekte via het Duitse weekblad Der Spiegel uit dat er een exoplaneet ontdekt was nabij Proxima Centauri. Het weekblad haalde enkel anonieme bronnen aan, waardoor het bericht nog niet bevestigd kon worden. Waarschijnlijk wilde de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) de geruchtenmolen snel stoppen, waardoor er vanavond een persbericht is verspreid over de vondst van Proxima b.

Schommelende ster
Er zijn al langer geruchten dat er een kleine planeet om de ster Proxima Centauri draait. Daarom werd het HARPS-instrument ingezet om voor eens en voor altijd een antwoord te krijgen. Dit instrument op de ESO 3,6-meter telescoop ziet kleine schommelingen in de beweging van een ster. Die schommelingen kunnen bijvoorbeeld ontstaan doordat een planeet aan de ster trekt. Dankzij de metingen van HARPS – in combinatie met helderheidsmetingen door andere telescopen – weten we nu dat er inderdaad sprake is van een exoplaneet bij Proxima Centauri. De ster schommelt namelijk iedere 11,2 dagen. Uit een nauwkeurige analyse blijkt dat de exoplaneet 1,3 keer zwaarder is dan de aarde en op een afstand van zeven miljoen kilometer om zijn moederster draait. Ter vergelijking: de afstand tussen de aarde en de zon is 150 miljoen kilometer, maar daar moet bij gezegd worden dat onze zon een véél grotere ster is.

Ons zonnestelsel in vergelijking met Proxima Centauri. Hier zie je hoe dichtbij Proxima b om zijn moederster draait. Afbeelding: ESO / M. Kornmesser / G. Coleman.

Leven op Proxima b?
Het is spannend of er daadwerkelijk leven mogelijk is op een exoplaneet als Proxima b. Omdat de afstand tussen de ster en de exoplaneet slechts vijf miljoen kilometer is, wordt het oppervlak blootgesteld aan meer uv- en röntgenstraling dan het oppervlak van de aarde. Er zijn twee papers geschreven over het mogelijke klimaat op Proxima b. Waarschijnlijk verschilt het klimaat nogal van dat op aarde en komen er geen seizoenen voor op de exoplaneet. Als er sprake is van vloeibaar water, dan ligt dit water in de tropische gordel (bij 3:2 resonantierotatie) of op één helft van de ster (bij synchrone rotatie, zoals de maan om de aarde draait, oftewel één zijde is altijd gericht naar de ster).

“De grootste ervaring van mijn leven”
“Er zijn al veel exoplaneten gevonden en er zullen er nog veel meer worden ontdekt, maar de zoektocht naar en de vondst van de dichtstbijzijnde aardachtige planeet is de grootste ervaring van mijn leven en voor velen van ons,” vertelt onderzoeker Guillem Anglada-Escudé. “Veel mensen zijn in meer of mindere mate betrokken geweest bij deze ontdekking. Het resultaat is een eerbetoon aan hen allemaal. De zoektocht naar leven op Proxima b is de volgende stap…”

“Dit is echt een mijlpaal waar we al een paar decennia op wachten”

Reacties uit Nederland
Ook in Nederland reageren wetenschappers enthousiast. “Dit is echt een mijlpaal waar we al een paar decennia op wachten, sinds de ontdekking van de eerste exoplaneet,” vertelt astronoom Ewine van Dishoeck aan Scientias.nl. Zij is één van de bekendste astronomen in Nederland en vond in 2013 de jongste protoplanetaire schijf ooit. “Omdat de ster op slechts vier lichtjaar afstand staat kunnen we deze aardachtige planeet met ongekende nauwkeurigheid bestuderen, en er dus veel meer over leren dan over andere aardachtige exoplaneten, inclusief mogelijke tekenen van leven.” Ook professor Kees de Jager is het met Van Dishoeck eens. “Er zijn al verscheidene aardachtige planeten om verre sterren ontdekt, maar deze, op niet al te grote afstand van ons vandaan – maar vier lichtjaren is toch nog wel een heel eind – mag in die reeks toch wel een bijzondere genoemd worden,” zegt de 95-jarige Texelaar tegen Scientias.nl. “Dankzij zijn geringere afstand zal het makkelijker zijn bijzonderheden van deze planeet te onderzoeken: komen er zeeën of oceanen op voor – kom er überhaupt water op voor en, heel belangrijk: is er een dampkring? En wat is de samenstelling van die dampkring. Is er bijvoorbeeld zuurstof? Bijzonderheden die absoluut nodig zijn voor het ontstaan van leven zoals wij dat hier op onze aarde kennen. Kortom: dit is een mooie ontdekking, maar ik ben zeer benieuwd naar het vervolgonderzoek!”

Dit is mogelijk het uitzicht vanaf Proxima b. Afbeelding: ESO / M. Kornmesser.

Van Dishoeck noemt de ontdekking een mijlpaal. “Niet alleen dat het een aardachtige planeet is, maar zelfs op de juiste afstand voor vloeibaar water.” Ze geeft aan dat het zeker mogelijk is dat er leven voorkomt op Proxima b. “We hebben de laatste decennia geleerd dat zelfs op aarde leven te vinden is onder heel extreme omstandigheden, die we voorheen niet voor mogelijk hadden gehouden. Proxima b heeft het nadeel van sterkere straling dan op aarde en mogelijk gebrek aan seizoenen. Maar of dat (primitief) leven ook echt onmogelijk maakt is nog maar de vraag. Het spannende is dat we deze vraag ook echt wetenschappelijk kunnen gaan beantwoorden in de komende jaren, met
nieuwe telescopen zoals de James Webb-telescoop en de European Extremely Large Telescope. Die uitkomsten zouden nog wel eens verrassend kunnen zijn!”

Er zijn al meer dan 3.500 exoplaneten gevonden in 2.623 verschillende planetaire systemen.

Een ruimtesonde sturen?
De volgende generatie supertelescopen kan inderdaad de nodige geheimen onthullen. In dat geval weten we binnen tien jaar of Proxima b een atmosfeer heeft, waar deze atmosfeer uit bestaat en of er vloeibaar water op het oppervlak is. Een andere mogelijkheid is om een ruimtesonde naar Proxima Centauri te sturen. De afstand is immers ‘slechts’ vier lichtjaar, oftewel zo’n veertig biljoen kilometer. Stephen Hawking is van plan om een ruimtesonde naar Alpha Centauri te sturen, maar wellicht bedenkt hij zich en gaat hij toch voor de buurster Proxima Centauri. Alpha Centauri mag dan de helderste ster van deze sterrengroep zijn; Proxima Centauri is in een paar weken tijd veel interessanter geworden.

Bronmateriaal

"A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri" - ESO
Afbeelding bovenaan dit artikel: ESO / M. Kornmesser

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd