Alles is evolutie: van aap tot app, van insect tot internet

evolutieDe evolutie is iets wat wij vaak associëren met Charles Darwin, natuurlijke selectie en de natuur. Echter is de evolutie ook buiten de natuur volop gaande. Als we goed om ons heen kijken, zien we de evolutie terug in de alledaagse dingen.

Ooit zijn wij begonnen als een soort tijdelijke samenwerking. De voorlopers van onze genen waren eerst zelfstandige diertjes, die in de loop van de evolutie in allerlei samenstellingen en op steeds vastere basis zijn gaan samenwerken. Ze specialiseerden zich in bepaalde functies en verwaarloosden de capaciteiten die ze minder nodig hadden. Vanaf een zeker moment werd de samenwerking onomkeerbaar, en zo ontstonden wij. De mens is een dier: voor Darwins tijdgenoten was dit een ontnuchterende vaststelling. “We bleken niet langer de omlaag gevallen engel te zijn, maar de omhoog gekropen aap,” zegt Henk Verhoeven. Hij is bedrijfspsycholoog, docent toegepaste psychologie op de Fontys Hogescholen en auteur van het boek Oerganisatie. Wanneer we naar de essentiële stappen in de geschiedenis van de evolutie kijken, zien we dat de volgende processen een hoofdrol speelden: replicatie, natuurlijke selectie, meercelligheid, seksuele reproductie en seksuele selectie. Natuurlijke selectie en seksuele selectie hebben ertoe geleid dat we van apen zijn geëvolueerd tot rechtop lopende wezens met een zwakke rug en een te grote herseninhoud.

WIST U DAT…

…er nog wel enkele misvattingen bestaan omtrent de evolutietheorie?

Genen en memen
Verhoeven stelt dat de principes van de evolutie niet alleen opgaan voor genen, maar ook gelden voor zogenaamde memen. Een meme is een begrip uit de memetica en is een zichzelf vermeerderende eenheid van de culturele evolutie (zoals een gen de eenheid is van de biologische evolutie). Het zijn de kleinste bouwstenen waaruit al onze ideeën, verhalen, overtuigingen, techniek en maatschappelijke structuren zijn opgebouwd. “Het idee hoe je een wijnpers of een drukpers moet maken, is een cluster bestaande uit stukjes informatie. De stukjes aan informatie noemen we memen. We kunnen in ons hoofd van alles combineren en bewerken en dit vormt de basis van creativiteit en probleemoplossend vermogen.” De stukjes informatie zijn een soort van bouwstenen die kunnen worden verplaatst, gecombineerd, bewerkt en vermenigvuldigd. Dit proces komt overeen met het evolutionaire proces van variatie, selectie en voortplanting. Evolutiebioloog Richard Dawkins zag als eerste dat informatiepatronen in hun ontwikkeling en gedrag verbazend veel lijken op genen, en dat inzichten uit de genetica en biologie breder toepasbaar zijn, bijvoorbeeld in de menswetenschappen, de technologie en economie.

Een voorbeeld van convergente evolutie is de bouw en anatomie van de vleugels van verschillende gewervelden.1.Pterosauriër 2.Vleermuis 3.Vogel. Foto: Wikimedia Commons
Een voorbeeld van convergente evolutie is de bouw en anatomie van de vleugels van verschillende gewervelden.1.Pterosauriër 2.Vleermuis 3.Vogel. Foto: Wikimedia Commons

Samenkomen
Met het bovenstaande in ons achterhoofd ontvouwt zich gaandeweg een nieuw perspectief op de wereld waarbij een verbazende regelmaat en logica zichtbaar wordt. Verhoeven heeft zich laten inspireren door Dawkins en besloot de theorie nog wat verder uit te werken en te combineren met andere theorieën. Een verrassende theorie is het idee van convergente evolutie. Convergente evolutie is in de biologie de evolutie van dezelfde eigenschap bij verschillende, niet verwante groepen. Diersoorten die geen familie van elkaar zijn, kunnen toch sterk op elkaar gaan lijken omdat hun leefomgeving en de omstandigheden hetzelfde zijn. Voorbeelden zijn de tweebenigheid bij vogels, mensen en de Tyrannosaurus rex en het vliegvermogen bij vogels en vleermuizen.

De meeste mensen zijn bekend met convergente evolutie in het dierenrijk. Maar het bijzondere is dat we convergente evolutie ook terug zien in de techniek en cultuur. “De telefoon werd op dezelfde tijd door verschillende mensen uitgevonden. Kennelijk waren er een aantal bouwstenen, zoals kennis van elektriciteit en geleiding van stroom, ver genoeg ontwikkeld en konden ze aan elkaar worden gekoppeld.” De laatste touwtjes aan elkaar knopen, gebeurt dan onafhankelijk van elkaar door verschillende mensen. Hetzelfde gebeurde bij Jospeh Henry, Samual Morse, William Cooke, Charles Wheatstone en Karl Steinhein. Zij kwamen allemaal rond dezelfde tijd op het idee van de elektrische telegraaf.

Ook het idee van Darwin kwam niet zomaar uit lucht vallen. “Darwin heeft alleen een aantal ideeën aan elkaar gekoppeld en er een paar nieuwe elementen aan toegevoegd. Echter op precies dezelfde manier als Alfred Russell Wallace gedaan had. Wallace deed in de Indonesische archipel onderzoek en bleek tot vrijwel dezelfde conclusies te komen over natuurlijke selectie en evolutie. Was Wallace een paar maanden eerder geweest, dan was hij en niet Darwin de grote man achter de evolutietheorie geweest,” zegt Verhoeven. Bijna alle ideeën bestaan uit meerdere ideeën die samengevoegd een grotere overlevingskans hadden.

“Was Wallace een paar maanden eerder geweest, dan was hij en niet Darwin de grote man achter de evolutietheorie geweest.”

Ideeën en seksuele reproductie
De laatste touwtjes aan elkaar knopen, kan onafhankelijk van elkaar gebeuren door verschillende mensen. Wat ook kan gebeuren is dat de bouwstenen van de ideeën worden uitgewisseld tussen culturele domeinen. “In de techniek is het idee van standaardisatie uitgevonden. Tijdens de industriële revolutie is dit idee verspreid en is het verder geperfectioneerd. Dit is vervolgens door de wetenschap weer overgenomen,” zegt Verhoeven. Matt Ridley noemt dit ideas having sex. De IQ-test is gestandaardiseerd en daardoor kan de intelligentie van mensen met elkaar worden vergeleken. “Technische uitvindingen komen voort uit ideeën die eerst ergens anders groot werden en dan overslaan op een ander domein en daar een nieuwe functie krijgen. De wijnpers bijvoorbeeld, diende om druiven te persen. Hetzelfde principe zien we terug bij de drukpers.”

Voorbeeld van standaardisatie:  eindpunt van de assemblagelijn bij autofabriek Ford in 1913. Foto Wikimedia Commons
Voorbeeld van standaardisatie: eindpunt van de assemblagelijn bij autofabriek Ford in 1913. Foto Wikimedia Commons

Logica of samenloop van omstandigheden?
Door het perspectief waarbij regelmaat en logica zichtbaar is geworden, lijkt het alsof het leven een logische en regelmatige opstapeling is van bouwstenen. Zou het mogelijk zijn om aan de hand van deze regelmaat en logica het gedrag of verloop van iemands leven te voorspellen? Volgens Verhoeven is dit niet helemaal het geval. Als voorbeeld noemt hij een identieke tweeling die bij geboorte zijn gescheiden. “Genetisch zijn ze hetzelfde, maar in verschillende omstandigheden opgegroeid. Toch kozen ze beiden voor het beroep van brandweerman en maakten ze nog tal van identieke keuzes. Een meer objectieve toeschouwer of wetenschapper zal concluderen dat erfelijk bepaalde persoonlijkheidskenmerken, zoals het op zoek gaan naar spanningssituaties, een grotere rol gespeeld hebben.” Ook de cultuur (de memetische omgeving) waarin iemand opgroeit, bepaalt voor een groot deel het gedrag. “Een belangrijk deel van onze emoties is ook cultureel/memetisch bepaald. Bijvoorbeeld dat de meeste Nederlanders Sinterklaas een leuke traditie vinden. Dat genen en memen ons gedrag en keuze beïnvloeden, betekent niet dat dat voor 100% het geval is. Er spelen nog vele andere, toevallige factoren een rol. Maar de invloed is er onmiskenbaar,” benadrukt Verhoeven.

WIST U DAT…

…ook de snelheid van internet een ontwikkeling doormaakt? De wetenschap introduceerde onlangs het snelste draadloze internet ooit: 100 gigabits per seconde. Wie weet wat ons in de toekomst nog meer te wachten staat.

Internet
Net als parasieten zich hebben aangepast aan de omstandigheden, passen mensen zich ook geregeld aan aan de omgeving. Het internet is een nieuwe bouwsteen. De vraag is dan ook wat de komst van het internet met ons doet of gaat doen. “Om invloed te hebben op onze genetische samenstelling is internet nog te kort op deze wereld. Waar het wel invloed op heeft, is de snelheid en omvang waarmee ideeën seks hebben met elkaar,” zegt Verhoeven. In de huidige tijd is het veel makkelijker om nieuwe combinaties te vormen, waarvan er een aantal tot werkelijk nieuwe innovaties zullen leiden. Deze combinaties worden echter in de hoofden van mensen gevormd waarbij internet het toevoerkanaal is.” Het denken van de mens zal sneller gaan en onze collectieve intelligentie zal groeien. Ideeën uit één deel van de wereld zijn razend snel aan de andere kant van de wereld. Vroeger bleven deze ideeën geïsoleerd. “In de biologie zien we dat organismen steeds meer met elkaar gaan samenwerken en één grote ecologie vormen. Bijvoorbeeld het Amazonewoud. Dat zal ook met de mensheid gebeuren en dit wordt versneld door internet. We leven straks in één groot superorganisme, genaamd aarde. Alles haakt op alles in. Problemen kunnen we niet oplossen door bijvoorbeeld alleen naar het economische aspect te kijken, we zullen naar een multidisciplinaire visie moeten. Niet omdat we dat leuk vinden, maar omdat de wereld zo in elkaar zit en wij die intellectueel moeten bijbenen.”

“De mens is met al zijn complexiteit, veelvormigheid, schoonheid en lelijkheid een product van genen en memen. Deze twee bouwsteentjes bepalen wie we zijn en wat we kunnen worden. Zonder de evolutietheorie zouden we intellectueel gezien met lege handen staan,” zegt Verhoeven. Na Charles Darwin is Richard Dawkins de belangrijkste denker geweest op dit gebied. Dawkins richt zijn aandacht op het gen en de meme. Van daaruit ontvouwt zich een wonderlijk en oneindig complex aan levende systemen. Van aap tot app, van insect tot internet, van molecuul tot multinational. Alles is evolutie.

Bronmateriaal

Interview met Henk Verhoeven
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door patriziasoliani (cc via Flickr.com). Interview met Henk Verhoeven

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd