Rioleringsbuizen voeren niet alleen ons afvalwater af, maar ook virale deeltjes die verrassend veel kunnen vertellen over hoe het nu werkelijk met de epidemie gesteld is.
Al in maart maakte het RIVM bekend dat RNA (erfelijk materiaal) van het coronavirus SARS-CoV-2 in Nederlands rioolwater te vinden is. Het komt daar terecht, doordat coronapatiënten het virus in hun ontlasting hebben zitten. En recent bleek uit Nederlands onderzoek dat de concentratie van RNA afkomstig van SARS-CoV-2 in een gegeven gebied toenam naarmate ook het aantal coronapatiënten in datzelfde gebied opliep.
Amersfoort
Dat laatste is interessant. Want het laat zien dat rioolwater het verloop van de epidemie weerspiegelt. Sterker nog: het kan nieuwe uitbraken helpen onthullen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat Nederlandse onderzoekers op 5 maart jongstleden al viraal RNA ontdekten in rioolwater afkomstig uit Amersfoort. Op dat moment waren er nog geen coronapatiënten in de stad gemeld. Maar op 11 maart kwam daar verandering in. “Dus het afvalwater signaleerde de circulatie van het virus in Amersfoort zes dagen voor de eerste gevallen werden opgemerkt,” zo schrijven de onderzoekers, verbonden aan KWR Water Research Institute in het blad Environmental Science & Technology Letters.
Hun studie staat niet op zichzelf. Ook in andere landen – waaronder Frankrijk, Oostenrijk en Australië – is reeds aangetoond dat sporen van het virus in rioolwater te vinden zijn én een beeld geven van de mate waarin het virus onder een bepaalde populatie circuleert.
Tweede golf
De studies hebben ook de interesse van de EU gewekt. Hoewel steeds meer Europese landen het virus onder controle krijgen en het aantal nieuwe besmettingen terugloopt, wordt er – zeker in het licht van versoepelingen en met het najaar en de winter in gedachten – min of meer gerekend op een tweede golf aan besmettingen. Om de schade zoveel mogelijk te beperken, is het tijdig signaleren van zo’n besmettingsgolf en het eventueel treffen van maatregelen om de verspreiding van het virus opnieuw te beperken, van groot belang. En rioolwater kan daarin een sleutelrol gaan spelen, doordat het van nieuwe besmettingen kan getuigen nog voor deze daadwerkelijk onder de bevolking gesignaleerd zijn. “Ongeveer een week voordat het aantal mensen dat zich met klachten bij de GGD meldt, toeneemt, is het erfelijk materiaal van het virus al zichtbaar in rioolwater,” zo vertelt Hans Ruijgers, persvoorlichter van het KWR aan Scientias.nl. “Nu gaan de curves die het aantal besmettingen weergeven, gelukkig omlaag, maar mocht er een moment komen dat het aantal besmettingen toeneemt, dan zullen we dat ondergronds vroegtijdig zien. En zo kunnen we overheden de kans bieden om de maatregelen bijvoorbeeld eerder aan te scherpen.” Waardoor het virus vervolgens net weer iets eerder wordt ingeperkt en nieuwe besmettingen en sterftegevallen mogelijk voorkomen kunnen worden.
Gesloten beurzen
En zo blijkt ons afvalwater dus opeens van enorm wetenschappelijk belang te zijn. Reden genoeg voor het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek en het Directoraat-Generaal Milieu van de Europese Commissie om een onderzoek te starten dat moet leiden tot een EU-brede ‘snapshot’ voor SARS-CoV-2, gebaseerd op wat er in rioolwater te vinden is. “De EU heeft waterschappen in heel Europa opgeroepen om monsters in te sturen, om zo een momentopname te verkrijgen,” legt Ruijgers uit. En daar is reeds op grote schaal gehoor aan gegeven. Zo komen er bij het KWR – een van de weinige partijen met de expertise en apparatuur om in rioolwater naar erfelijk materiaal van SARS-CoV-2 te zoeken – dagelijks pakketjes binnen met daarin rioolwatermonsters. Er is echter één grote uitdaging als het gaat om het analyseren van de monsters. Er is eigenlijk nog geen geld voor. Want de oproep van de EU om rioolwater te bemonsteren, ging niet gepaard met een financiële toezegging. “En dus worstelen we als non-gouvernmentele organisatie behoorlijk met de vraag hoe we onze uren moeten dekken.” En dat terwijl de wetenschappelijke waarde van dit onderzoek zo langzamerhand toch wel buiten kijf staat. Gehoopt wordt dat de EU binnenkort over de brug komt en geld beschikbaar stelt voor het verzamelen en analyseren van uit allerlei hoeken van de EU afkomstig rioolwater. Want pas als er financiering is, kan men ook daadwerkelijk gaan denken aan het regelmatig (wekelijks) EU-breed bemonsteren van rioolwater. “Een momentopname is niets anders dan één stip op een grafiek en daar heb je eigenlijk niks aan. Je wilt het liefst wekelijks of om de week bemonsteren. Want dan kun je lijntjes gaan zien en vaststellen of ze stijgen of dalen.” En dat beantwoordt dan de prangende vragen die iedereen bezighoudt: hoe staat het met SARS-CoV-2 en doen we nog genoeg om het virus onder controle te houden?
In Nederland verricht KWR sinds februari al elke week metingen in Amsterdam, Den Haag, Apeldoorn, Tilburg, Utrecht, Amersfoort, Franeker, op Terschelling en op Schiphol. En in de afgelopen maanden is de methode die ontwikkeld is om SARS-CoV-2 in rioolwater op te sporen, wetenschappelijk gevalideerd, waardoor deze volgens Ruijgers betrouwbaar is. “Onze onderzoekers zijn voor verschillende genetische stoffen uit het virus nagegaan of ze in rioolwater te vinden zijn en er blijkt er ééntje te zijn die de beste indicatie geeft van de aanwezigheid van het virus.” Behalve betrouwbaar is de gebruikte methode ook heel gevoelig. “Op Terschelling wonen 5000 mensen. Als tien ervan het coronavirus oplopen, kunnen we dat al in het rioolwater zien.”
Het monitoren van rioolwater is een innovatieve, wetenschappelijke benadering voor een wereldwijd probleem dat zomaar weer de kop op kan steken. Want terwijl wij bovengronds door het aantal ziekenhuisopnames en sterftegevallen te tellen min of meer achter de feiten aanlopen, lopen we met een frequente rioolwatermeting juist dagen vóór op de ontwikkelingen in de populatie.
