Archeologen ontdekken oudste horloge van Noord-Europa in Zutphen

quadrans

Archeologen hebben op de Houtmarkt in het centrum van Zutphen een quadrans ontdekt. De quadrans – de voorloper van het moderne horloge – stamt uit het begin van de veertiende eeuw en is daarmee het oudste ‘horloge’ dat ooit in het noorden van Europa is teruggevonden.

De vondst is belangrijk. Eerder werd in het Europa boven de Alpen (Noord-Europa) slechts één vergelijkbaar object teruggevonden. En wereldwijd zijn maar enkele quadransen uit de veertiende eeuw behouden gebleven.

Gracht
De archeologen ontdekten de voorloper van het horloge op de Houtmarkt. In de veertiende eeuw bevond zich op de locatie waar nu het horloge werd aangetroffen een gracht. De quadrans bevond zich in een bodemlaag die tussen 1300 en 1325 werd aangebracht om het marktplein op te hogen.

De quadrans
U ziet de quadrans bovenaan dit artikel. Het is een kwartronde schijf van ongeveer één millimeter dik. De zijden zijn ongeveer 60 millimeter lang. Aan één zijde ziet u twee uitstekende stukjes staal met een gaatje erin. In de hoek ziet u een klein ringoogje. Langs de buitenrand van het instrument bevindt zich een gradenboog.

Hoe werkt de quadrans?
Aan het ringoogje hing een touwtje met daaraan een loden gewichtje. Mensen hielden de quadrans langs de neus en knepen hun linkeroog dicht, waarna de quadrans op de zon werd gericht. Hoe hoger de zon stond, hoe kleiner de hoek van het verzwaarde touwtje ten opzichte van de gradenboog was. Om de tijd te bepalen, schoof de gebruiker een knoop omhoog of omlaag, langs de juiste horizontale ‘kromme’. De quadrans telt zes van deze ‘krommen’ die overeenkomen met bepaalde maanden: een kromme voor december en januari, november en februari, oktober en maart, september en april en eentje voor augustus en mei en juli en juni. Met behulp van verticale krommen (van links naar rechts) kon de gebruiker vervolgens tellen hoe laat het was.

Het lijnenspel op de quadrans. Afbeelding: Gemeente Zutphen.
Het lijnenspel op de quadrans. Afbeelding: Gemeente Zutphen.

De eigenaar
Met de quadrans – een van oorsprong Arabische uitvinding – konden mensen niet alleen de tijd, maar ook de breedtegraden bepalen. De grote vraag is natuurlijk: van wie was deze quadrans? Archeologen kunnen dat helaas niet meer achterhalen. Het vermoeden bestaat dat een schipper de eigenaar was: schippers die langs de Noord- en Oostzeekust voeren, konden eigenlijk niet zonder een dergelijk instrument.

Vandaag is de quadrans overgedragen aan de burgemeester van Zutphen. Vanaf morgen is de voorloper van het horloge te bewonderen in het Stedelijk Museum van Zutphen.

Bronmateriaal

"Oudste horloge van Noord Europa gevonden in Zutphen" - Gemeente Zutphen
De foto bovenaan dit artikel is afkomstig van de site van Gemeente Zutphen.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd