Altijd al gedroomd van een vakantie op een eilandje in de Atlantische Oceaan? Boek dan maar snel, want de oceaan is gedoemd om te verdwijnen. Dat concluderen onderzoekers nu ze een beter beeld hebben gekregen van het ontstaan van supercontinenten.
Zo’n 200 miljoen jaar geleden was er op onze planeet een supercontinent te vinden: Pangea. Maar zo’n 180 miljoen jaar geleden verdween het supercontinent doordat de Atlantische Oceaan ontstond en het continent (letterlijk) verscheurd werd. Van het uiteenvallen van dit supercontinent hebben onderzoekers een vrij goed beeld. Maar hoe is Pangea eigenlijk ontstaan? In het blad Geology komen onderzoekers met een model op de proppen dat beschrijft welke gebeurtenissen aan de totstandkoming van Pangea voorafgingen. En dat model heeft ook implicaties voor de toekomst.
Iapetus
Om het ontstaan van Pangea te kunnen verklaren, keken de onderzoekers naar Iapetus. Een oude oceaan die tussen de oude kern van Noord-Amerika en delen van wat nu Europa, Afrika en Zuid-Amerika is, lag. Deze oceaan ontstond zo’n 600 miljoen jaar geleden doordat deze de eerdergenoemde continenten uit elkaar dreef. Om de totstandkoming van Pangea te kunnen verklaren, moet deze oceaan zich op een gegeven moment weer gesloten hebben. Maar hoe maakt een oceaan die overgang van opengaan (en continenten uit elkaar duwen) en sluiten (en continenten naar elkaar trekken)? Het is een vraag die onderzoekers al enige tijd bezighoudt. “De meeste geologen nemen aan dat de oude Iapetusoceaan stopte met breder worden en begon te krimpen toen er aan de grenzen van de oceaan spontaan subductiezones ontstonden,” vertelt onderzoeker John Waldron. Subductiezones zijn plekken waar oceaanplaten onder aardplaten duiken en aardbevingen en vulkanen voorkomen. “Maar wanneer we kijken naar de historie van de oceanen die sinds Pangea zijn ontstaan, denken we niet dat dit is wat er is gebeurd,” stelt Waldron.
Caribisch gebied
Waldron en zijn collega’s baseren die conclusie deels op wat we momenteel in de Caraïbische Zee zien gebeuren. In het oostelijke deel van deze zee duikt de plaat waar de Atlantische Oceaan op rust onder de Caribische Plaat en ontstaat dus een subductiezone. Een ander voorbeeld is de subductiezone tussen Zuid-Amerika en Antarctica, waar de plaat waar de Atlantische Oceaan op rust ook het onderspit moet delven. Volgens de onderzoekers kunnen deze plekken op aarde ons vertellen hoe Iapetus is verdwenen en Pangea kon ontstaan. “Het is veel waarschijnlijker dat een kleine plaat, zoals de moderne Caribische Plaat, vanuit het oosten naar Iapetus toekwam. De plaat waarop Iapetus rustte, moest ook het onderspit delven en dook onder de kleine aardplaat. Uiteindelijk werd de plaat waarop de oceaan rustte zo helemaal geconsumeerd en de aardplaten waarop de continenten die Iapetus omringen, rustten, botsten met elkaar. Zo ontstond Pangea, maar ook de Appalachen en de Caledoniden (te vinden in Schotland en Noorwegen).
Het onderzoek geeft meer inzicht in hoe Pangea kon ontstaan. Maar het heeft ook implicaties voor de toekomst. Want wat Iapetus ooit fataal werd, is nu al gaande in de Atlantische Oceaan. De onderzoekers stellen dat de moderne Atlantische Oceaan dan ook gedoemd lijkt om te verdwijnen als subductiezones zoals die rond de Caribische Plaat de oceanische plaat blijven consumeren. Uiteindelijk zullen de continenten rond de Atlantische Oceaan dan met elkaar botsen en een nieuw supercontinent vormen. Dat supercontinent laat overigens nog wel even op zich wachten; volgens Waldron kan het nog wel honderd miljoen jaar duren.
