Babyloniërs berekenden locatie Jupiter met behulp van geometrie

Lang werd gedacht dat dergelijke berekeningen pas in de Middeleeuwen het levenslicht zagen. Maar blijkbaar voerden Babylonische sterrenkundigen ze al uit!

Dat blijkt uit een analyse van vijf kleitabletten die de Babyloniërs achter hebben gelaten. De kleitabletten stammen uit de periode tussen 350 en 50 voor Christus.

Beweging
Vanaf de aarde gezien, beweegt de planeet Jupiter met wisselende snelheid langs de hemel. Dat komt doordat onze planeet ook beweegt. De kleitabletten laten zien dat de Babyloniërs die snelheid van Jupiter in een grafiek uiteenzetten. Vervolgens berekenden ze het oppervlak onder de grafiek. En zo wisten ze dan welke afstand de planeet in zestig dagen tijd had afgelegd. Vervolgens gingen de Babyloniërs nog een stap verder en berekenden welke afstand Jupiter in precies de helft van de tijd – 30 dagen – had afgelegd (zie de afbeelding hiernaast).

Bijzonder
Wat deze ontdekking zo bijzonder maakt, is dat de Babyloniërs gebruik maken van berekeningen waarvan we dachten dat ze pas in de veertiende eeuw het levenslicht zagen. “Deze berekeningen lopen vooruit op het gebruik van vergelijkbare technieken door Europese wiskundigen, maar worden maar liefst zeker veertien eeuwen eerder al gebruikt,” vertelt onderzoeker Mathieu Ossendrijver. Tevens werd altijd gedacht dat de astronomen in Babylon alleen rekenkundige methoden en geen geometrische methoden gebruikten.

Nieuwe inzichten
Vier van de kleitabletten werden al in de negentiende eeuw opgegraven. Dat onderzoekers nu pas ontdekt hebben welke waardevolle informatie op de tabletten staat, is goed te verklaren. Ten eerste zijn de kleitabletten vrij beschadigd. En bovendien was het lang niet mogelijk om de berekeningen te koppelen aan een bepaalde planeet. Dat lukte pas toen onderzoekers op een vijfde kleitablet stuitten dat wel goed bewaard is gebleven. De berekeningen op dit kleitablet konden gekoppeld worden aan de planeet Jupiter. En met dat nieuw verkregen inzicht, konden ook de andere tabletten worden ontcijferd.

“Het cruciale nieuwe inzicht dat het nieuwe kleitablet opleverde, is dat de snelheid van Jupiter in zestig dagen tijd lineair afneemt. Vanwege de lineaire afname ontstaat – wanneer je de snelheid afzet tegenover de tijd – een trapezium. En op de andere vier tabletten wordt het oppervlak van dit figuur berekend.”