Boven de Zuidpool lijkt zich momenteel een ongebruikelijk groot gat in de ozonlaag te vormen

Het gat is nu al groter dan Antarctica zelf.

In de stratosfeer – op ongeveer 40 kilometer hoogte – bevindt zich de ozonlaag. Deze beschermt ons tegen schadelijke UV-straling en is daarmee dus heel belangrijk. Elk jaar in september, tijdens de Australische lente, ontstaat er echter een ‘gat’ in de ozonlaag. En dit terugkerende gat is dit jaar buitengewoon groot.

Schommelingen in omvang
Tijdens het lenteseizoen op het zuidelijk halfrond vormt zich jaarlijks het befaamde ozongat boven Antarctica. Dit is overigens geen echt gat, maar een voortdurende verdunning van de ozonlaag. Tussen half september en half oktober bereikt het gat zijn maximale omvang. Wanneer de temperaturen vervolgens hoog in de stratosfeer in de late lente op het zuidelijk halfrond beginnen te stijgen, vertraagt de aantasting van de ozonlaag en verzwakt de polaire vortex. Hierdoor wordt het gat in de ozonlaag langzaam maar zeker kleiner, totdat het tegen december weer volledig verdwenen is.

Onderzoekers houden de ontwikkeling van het gat nauwlettend in de gaten. En na een vrij standaard start, is het ozongat de afgelopen week aanzienlijk gegroeid. Het gat heeft nu zelfs een grootte van 23 miljoen vierkante kilometer, waardoor het qua omvang zelfs groter is dan Antarctica zelf.

Groot gat
“Aan het begin van het seizoen ontwikkelde het ozongat zich zoals we hadden verwacht,” vertelt Vincent-Henri Peuch, directeur van Copernicus atmosfeermonitoringsdienst CAMS. “Het lijkt veel op dat van vorig jaar, toen het gat ook geen uitzonderlijke start had, maar later in het seizoen veranderde in één van de langstdurende ozongaten in ons gegevensbestand. Nu laten onze voorspellingen zien dat het gat van dit jaar is geëvolueerd naar een iets groter gat dan normaal. De vortex is vrij stabiel en de stratosferische temperaturen zijn zelfs lager dan vorig jaar. We kijken naar een vrij groot en mogelijk ook diep ozongat.”

Grootte van het ozongat in 2021. Afbeelding:
contains modified Copernicus Sentinel data (2021), processed by DLR

Het gat van vorig jaar
Het lijkt er dus op dat de geschiedenis zich herhaalt. Het ozongat van vorig jaar boven Antarctica was uiteindelijk uitgegroeid tot één van de grootste en diepste van de afgelopen jaren. Het gat groeide vanaf half augustus in rap tempo en bereikte op 2 oktober een piek van ongeveer 25 miljoen vierkante kilometer. Het grote ozongat werd aangedreven door een sterke, stabiele en koude polaire vortex die de temperatuur van de ozonlaag boven Antarctica constant koud hield. Dit stond in schril contrast met het ongewoon kleine ozongat dat zich in 2019 vormde. Maar ook dit jaar lijkt het er dus op dat het gat ongebruikelijk groot wordt. “Het verloop van het ozongat in de komende maanden zal buitengewoon interessant zijn,” merkt onderzoeker Antje Inness op.

Herstel
Toch lijkt het erop dat het gat in de ozonlaag herstellende is. En dat is voornamelijk te danken aan het Montreal Protocol, dat in 1987 in het leven werd geroepen en bestempeld is als één van ’s werelds meest succesvolle milieu-akkoorden. Het Montreal Protocol – dat ondertekend werd door 200 landen – is bedoeld om de ozonlaag te beschermen door de productie en consumptie van schadelijke stoffen uit te faseren (zie kader).

Hoe zat het ook al weer?
CFK’s zijn langlevende chemische verbindingen die op grote schaal werden gebruikt voor de productie van koelmiddelen, spuitbussen, chemisch oplosmiddelen en isolatie voor gebouwen. Wanneer ze worden uitgestoten, kunnen de chemicaliën naar de stratosfeer stijgen. Hier worden ze afgebroken door de ultraviolette straling van de zon, waarbij chlooratomen vrijkomen. Deze atomen vernietigen ozonmoleculen. En dat is slecht nieuws, want ozon beschermt het leven op onze planeet door potentieel schadelijke ultraviolette straling te absorberen. De UV-straling kan bijvoorbeeld huidkanker en staar veroorzaken en de flora beschadigen. Om korte metten te maken met cfk’s, werd het Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer (kortweg Montreal Protocol) in het leven geroepen. Overheden beloofden hiermee de productie van stoffen die de ozonlaag aantasten terug te schroeven. En ondertussen is het zogenoemde ‘gat in de ozonlaag’ zich inderdaad aan het herstellen.

Sinds het verbod op halogeenkoolwaterstoffen vertoont de ozonlaag tekenen van herstel. Maar het is een langzaam proces. Wetenschappers voorspellen dat het zeker nog tot 2060 of zelfs 2070 zal duren voordat de ozonafbrekende stoffen volledig zijn uitgebannen. Dat komt omdat sommige van de ozonafbrekende stoffen die door menselijke activiteiten zijn uitgestoten, tientallen jaren in de stratosfeer blijven hangen. Volgens de onderzoekers is het dan ook essentieel om toezicht te blijven houden om ervoor te zorgen dat het Montreal-protocol wordt gehandhaafd.

Bronmateriaal

"Copernicus: Southern Hemisphere ozone hole surpasses size of Antarctica" - Copernicus Atmosphere Monitoring Service

"What’s going on with the ozone?" - ESA

Afbeelding bovenaan dit artikel: Copernicus Atmosphere Monitoring Service/ECMWF

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd