Builenpest blijkt veel ouder dan gedacht

De ziekte maakte in de Bronstijd al slachtoffers.

Dat concluderen onderzoekers van het Max Planck Institute for the Science of Human History. Ze baseren zich op een analyse van twee 3800 jaar oude skeletten die in het huidige Rusland zijn teruggevonden. In beide skeletten werd dezelfde stam van de beruchte Yersinia pestis-bacterie aangetroffen. Dit is de bacterie die de pest veroorzaakt en onder meer verantwoordelijk was voor de pestepidemie in de Middeleeuwen (toen de builenpest de ‘Zwarte Dood’ werd genoemd).

Hier zie je de twee skeletten die de onderzoekers analyseerden. Het gaat om twee slachtoffers van de builenpest die zo’n 3800 jaar geleden samen werden begraven. Afbeelding: V.V. Kondrashin & V.A. Tsybin; Spyrou et al. 2018.
Genoom
De onderzoekers brachten het genoom van de Y. pestis-bacterie die in de twee skeletten huisde, in kaart. Het is bijzonder; nog niet eerder is het DNA van zo’n oude Y. pestis-stam in kaart gebracht. Het onderzoek wijst uit dat de stam gezien kan worden als een voorouder van de bacteriestammen die veel later verantwoordelijk waren voor de Pest van Justinianus (in de zesde eeuw na Christus), de Zwarte Dood (in de Middeleeuwen) en pestepidemieën die in de negentiende eeuw in China de kop opstaken.

Eerder onderzoek
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers het genoom van oude Y. pestis-bacteriën bestuderen. En eerdere, vergelijkbare onderzoeken wezen reeds uit dat de Y. pestis-bacterie aan het eind van het Neolithicum en de start van de Bronstijd al voorkwam. Maar in eerder geanalyseerde genomen werden niet de genetische aanpassingen aangetroffen die de bacterie vandaag de dag zo besmettelijk maken. Je moet dan name denken aan de genetische aanpassingen die ervoor zorgen dat de bacterie kan overleven in vlooien (die de ziekte vervolgens door zoogdieren te bijten weer over kunnen dragen). In het nieuwe onderzoek hebben de wetenschappers echter een heel oude stam gevonden die deze genetische aanpassingen wél heeft. “De door ons geïsoleerde, ongeveer 4000 jaar oude Y. pestis bezat alle genetische kenmerken die nodig zijn voor het efficiënt overdragen van de ziekte van vlooien op knaagdieren, mensen en andere zoogdieren,” aldus onderzoeker Maria Spyrou. “Dus de pest, met de methoden waarop deze zich vandaag de dag verspreidt, bestaat al veel langer dan we dachten,” concludeert onderzoeker Kirsten Bos.

Twee typen
Wat we op basis van dit onderzoek kunnen concluderen, is dat er in de Bronstijd twee verschillende typen van de Y. pestis-bacterie in Eurazië te vinden waren. En elk type had zijn eigen kenmerken en werd weer op een andere manier van het ene op het andere organisme overgedragen. “Of beide typen even sterk in de menselijke populatie voorkwamen en in hoeverre menselijke activiteiten bijdroegen aan hun verspreiding, moet nog verder worden onderzocht,” aldus onderzoeker Johannes Krause.

De meesten van ons zullen de builenpest alleen kennen uit de geschiedenisboeken. Maar de ziekte maakt nog steeds slachtoffers. Zo sloeg deze vorig jaar nog toe op Madagaskar. En daarom is het ook zeer nuttig om de ziekte te bestuderen. Bovendien zijn er als het om de builenpest gaat nog veel onbeantwoorde vragen. Zo weten we nog altijd niet precies hoe oud de ziekte is en waar de oorsprong ervan ligt. Meer inzicht daarin kan uiteindelijk wellicht helpen in de bestrijding ervan.

Bronmateriaal

"Oldest bubonic plague genome decoded" - Max Planck Institute for the Science of Human History

Afbeelding bovenaan dit artikel: V.V. Kondrashin & V.A. Tsybin; Spyrou et al. 2018

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd