COMMENTAAR Ik ben bang voor spinnen. En diep water. En donkerte. Zo. Dat is eruit. Gelukkig ben ik niet de enige met angsten. Ik ken kinderen die denken dat er een dinosaurus onder hun bed huist of dat hun papa en mama ooit weggaan en niet meer terugkomen. Allemaal begrijpelijk en verklaarbaar. Heeft u wel eens gezien welke ellende er in kinderboeken voorkomt? Om van sprookjes nog maar te zwijgen. Ja. Kinderen hebben een reden om bang te zijn. Maar er zijn ook angsten die ik totaal niet begrijp. Noch kan verklaren. De Zwitserse bijvoorbeeld.
Zevenenvijftig procent van de Zwitserse burgers is bang. Niet voor spinnen – alhoewel: misschien ook wel – maar vooral voor buitenlandse invloeden. De Zwitsers zijn – behalve fantastische klokkenmakers – ook nog eens een tikje xenofoob.
Nee!
Dat is de conclusie van een referendum dat vandaag is gehouden. De Zwitsers kregen de simpele vraag voorgeschoteld of ze het goed vonden dat er minaretten worden gebouwd. 57 procent kon daar niet mee leven en stemde ‘nee’. Een klap in het gezicht van de politieke partijen die het referendum uitschreven: zij zijn nu op hun beurt weer bang voor het verslechteren van de relaties met Islamitische landen.
Intolerantie
De angst regeert. Niet alleen in Zwitserland. Ook in Amerika. Engeland. Zelfs in multiculti-Nederland is het foute boel. De meltingpot-droom van de twintigste eeuw is uiteengespat. De tolerantie – een schijnbaar veilige situatie die altijd in intolerantie schijnt te moeten eindigen – is voorbij. Vanaf nu is het wij en zij.
Rood vs. blauw
Xenofobie is niet nieuw. Sterker nog: het kan elk moment ontstaan, zo bleek uit een onderzoekje dat in 2004 in Psychological Science verscheen. Een groep proefpersonen werd gesplitst. De ene helft kreeg een blauw bandje. De andere helft een rood bandje. Direct ontstonden er ook twee groepen: de mensen met een rood bandje werden boosgemaakt en reageerden dat af op de mensen met een blauw bandje. Blijkbaar trekken wij mensen automatisch de conclusie dat bedreigingen altijd van buitenaf komen.
Bedreigd
Dat we ons vandaag de dag bedreigd voelen, is niet verwonderlijk. Het achtuurjournaal is dagelijks weinig hoopgevend als het gaat om de toekomst van de mens. Klimaatverandering. Terreur. Overstromingen. Oorlog. Mensen die alles kwijtraken doordat de dijken het niet houden of de bommen op hun dorp vallen, zoeken de boosdoener niet in hun eigen gelederen. Ze reageren zich eerder af op de eerste en beste buitenstaander. Dat zit in onze genen. Vrienden en familie zijn te belangrijk om tegen ons in het harnas te jagen. Ze kunnen tenslotte wel eens onze sleutel naar een langer en gelukkiger leven met het nodige nageslacht zijn.
Extern
Bang zijn voor iets wat van buiten komt, geeft paradoxaal genoeg, een gevoel van veiligheid. Zet een groep mensen in een huis en vertel ze dat buiten een wolf loopt. Ze zullen de deuren barricaderen. Misschien boven gaan zitten of het beest verjagen. Maar stel nu dat u hen iets heel anders vertelt. Onder hen bevindt zich een weerwolf. De angst zal vele malen groter zijn. Interne krachten komen natuurlijk veel dichterbij en kunnen ook veel ingrijpender zijn dan de externe krachten.
In die zin is het voor de Zwitsers ook fijn om te weten dat de islamisering van de Zwitserse samenleving niet door de Zwitserse medeburger, maar door de islamitische, Zwitserse medeburger wordt veroorzaakt. Het stickertje stelt op een racistische manier gerust.
En nu?
Er is goed nieuws voor de Zwitsers die de minaretten liever vandaag dan morgen zien verrijzen. Xenofobie kan namelijk gemakkelijk ontstaan, maar even gemakkelijk verdwijnen. Koestert u bijvoorbeeld nog haat jegens de Turken die in 1960 uw schoonmaakbaantje in de fabriek overnamen? Waarschijnlijk niet.
Survival
Helaas worden de leegtes die verdwijnende xenofobieën achterlaten, vlot weer opgevuld: er is altijd wel iets of iemand om bang voor te zijn. We hebben onze angsten nodig. Ze helpen ons om in leven te blijven en onze dierbaren te beschermen. Zonder die angsten kan de dood ons namelijk wel eens onverwacht en keihard inhalen. Angst is de survival of the fittest in volle glorie.
We zijn er goed in geworden: evolueren door vervreemding en polarisatie. Zo goed dat we het Midden-Oosten en onze ‘probleemwijken’ tot oorlogsgebied hebben gebombardeerd. We zijn bang voor buiten en het maakt ons kapot van binnen. Misschien is het tijd om instincten plaats te laten maken voor rationele beslissingen. Want wie kan mij uitleggen hoe een minaretje een hele samenleving kan islamiseren?
