De Centrale Alpen blijken nog steeds te groeien

En nog best snel ook, volgens de maatstaven van geologen.

Dat is te lezen in een nieuw onderzoek, verschenen in het blad Earth-Science Reviews. In hun paper buigen geologen zich over twee processen die van invloed zijn op de hoogte van de Alpen: tektonische opheffing en erosie. En het onderzoek laat – heel verrassend – zien dat de de erosie het in de Centrale Alpen verliest van de tektonische opheffing en dit deel van de Alpen dus nog steeds groeit.

Erosie
De onderzoekers trekken die conclusie op basis van een behoorlijk omvangrijk onderzoek naar de snelheid waarmee de Zwitserse Alpen eroderen. Ze lieten zich daarbij leiden door beryllium-10. Een isotoop dat het levenslicht ziet wanneer kosmische straling (kleine geladen deeltjes afkomstig uit de ruimte) het aardoppervlak raken en in contact komt met zuurstofatomen in kwartsmineralen. Omdat dit isotoop alleen aan het oppervlak kan ontstaan, kun je met behulp van dit isotoop de leeftijd van dat oppervlak inschatten: als de concentratie beryllium-10 in kwartsmineralen hoog is, is het oppervlak lang aan kosmische straling blootgesteld en dus heel oud. Is de concentratie beryllium-10 echter beperkt, dan moet het oppervlak veel jonger zijn.

“Dit principe kun je ook gebruiken om de gemiddelde snelheid waarmee de Alpen over een periode van enkele duizenden jaren eroderen vast te stellen,” aldus onderzoeker Fritz Schlunegger. De onderzoekers bogen zich daartoe over kwartskorrels die zijn aangetroffen in meer dan 350 rivieren die hun oorsprong vinden in de Alpen. “Met deze aanpak konden we voor het eerst een beeld krijgen van de erosie in de Europese Alpen.”

Tektonische opheffing
En vervolgens kon die erosie worden afgezet tegen de tektonische opheffing (in feite niets anders dan het omhoog bewegen van de bodem door toedoen van bewegingen in de aardkorst). Het onderzoek wijst zo uit dat de tektonische opheffing in de Centrale Alpen gemiddeld sneller gaat dan de erosie. “Dit is een grote verrassing, aangezien we tot nu aannamen dat tektonische opheffing en erosie in balans waren,” aldus Schlunegger.

Regionale verschillen
Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de regionale verschillen groot zijn. Zo bleken zowel het gebied dat het snelst als het gebied dat het langzaamst erodeert, beiden in Zwitserland te liggen. Het snelst gaat het in Wallis – een kanton gelegen in het zuidwesten van Zwitserland – waar de bergen met een snelheid van zo’n 7500 millimeter per millennium eroderen. Het langzaamst gaat het in het gebied rondom de Thur, een rivier in het oosten van Zwitserland, waar de bergen door erosie slechts 14 millimeter per duizend jaar inleveren. “Deze erosiesnelheid is heel laag, bijna saai zelfs,” merkt Schlunegger op. Maar gemiddeld genomen blijkt de erosie het in de Centrale Alpen dus sowieso te verliezen van de tektonische opheffing. Het verschil tussen erosie en de tektonische opheffing is daarbij zo’n 800 millimeter per millennium. “Dat betekent dat de Centrale Alpen nog steeds groeien en verrassend snel.” Ondertussen zijn erosie en tektonische opheffing in de Westelijke Alpen in evenwicht, terwijl erosie het in de Oostelijke Alpen juist van de tektonische opheffing wint.

In hun studie kunnen de onderzoekers ook meer zeggen over de drijvende krachten achter erosie. Zo blijken neerslag en stromend water geen meetbare invloed te hebben op erosie. In plaats daarvan hangt de erosie nauw samen met de vorm van het landschap. En dat betekent dat wat we nu in de Alpen zien gebeuren op het gebied van erosie te herleiden is naar de ijstijden, waarin grote ijsmassa’s zich een weg baanden door de bergketens en het terrein en passant vorm gaven.