Het betekent dat een massa-extinctie zich, afhankelijk van de geografische positie en omgeving, over verschillende tijdspannes kan uitstrekken.
Zo’n 252 miljoen jaar geleden ging het op onze planeet helemaal mis. Talloze, lavaspuwende vulkanen brachten samen grote hoeveelheden broeikasgassen in de atmosfeer, wat leidde tot een catastrofale klimaatverandering. Maar liefst 95 procent van alle bestaande soorten werd onverhoeds van de planeet weggevaagd. Wetenschappers bestempelen deze massa-extinctie, die plaatsvond op het randje van het Perm, als de grootste ooit. Ondertussen komen we steeds meer over deze rampzalige gebeurtenis in het verre verleden van onze aarde te weten. En in een nieuwe studie doen onderzoekers wederom een opvallende ontdekking.
Lege zeeën
Ondertussen weten we – voornamelijk dankzij goed bewaard gebleven fossielen – dat tijdens de Perm-Trias-massa-extinctie in minder dan 100.000 jaar tijd meer dan 95 procent van de in de oceaan levende soorten uitstierf. Hoewel 100.000 jaar misschien lang lijkt, is dat in geologische termen echt snel. Gedurende deze periode stierf zowat al het leven dat over een tijdspanne van 3.800.000.000 jaar had bestaan, uit. In verhouding komt dit overeen met het uitsterven van 95 procent van het zeeleven in slechts 14 minuten van een jaar.
Land
Tot nu toe dacht men – omdat al het zeeleven gedurende zo’n korte tijd uitstierf – dat ook het leven op het land snel verdween. “Jarenlang hebben wetenschappers extincties in de oceanen gebruikt als toetssteen voor soortgelijke gebeurtenissen op het land,” vertelt onderzoeker Pia Viglietti in een interview met Scientias.nl. Aan de ene kant is dat begrijpelijk. De zee herbergt namelijk een completer fossielenbestand. En daarom zochten wetenschappers hier naar aanwijzingen voor wat er zich op het land zou kunnen hebben voltrokken.
Tien keer langer
Maar een nieuwe studie bewijst nu dat deze methode niet strookt met de werkelijkheid. Zo komen de onderzoekers tot de conclusie dat terwijl het leven in de zee rap uitstierf, dit op het land over een veel langere periode werd uitgestrekt. “Wat interessant is aan onze bevindingen, is dat het laat zien dat de dynamiek van de extinctie sterk verschilde tussen zee en land,” zegt Viglietti. Door 588 vierpotige fossiele dieren te onderzoeken – waaronder overblijfselen van Lystrosaurussen – die ten tijde van de massa-extinctie in Zuid-Afrika leefden, ontdekten de onderzoekers dat de massa-extinctie op het land zeker tien keer langer moet hebben geduurd. Als we de eerdere vergelijking erbij pakken, waarin we stelden dat 95 procent van het zeeleven in verhouding in 14 minuten uitstierf, zou al het landleven in twee uur en twintig minuten van de aarde zijn gevaagd.
De Lystrosaurus was een herbivoor dier dat zich, afhankelijk van de soort, kon meten met een kleine hond tot een koe. Hij bijzondere beest dat zeker niet de schoonheidsprijs won, was uitgerust met een snavel en slagtanden. Opvallend genoeg blijkt nu dat Lystrosaurussen floreerden in een tijd waarin de meeste andere levende wezens het moeilijk hadden. Sterker nog, uit de studie blijkt dat de aantallen net vóór de grootste massa-extinctie ooit zelfs toenamen. Dit betekent dat het dier in staat was om te gedijen onder omstandigheden waar andere soorten juist aan ten onder gingen. En dat zet de oorsprong van deze zogenoemde ‘rampensoort’, die zich min of meer verspreide tijdens het Trias, in een heel nieuw licht.
De grote vraag is natuurlijk waarom de massa-extinctie op het land zich in een veel lager tempo voltrok. De reden hiervoor is nog niet helemaal duidelijk, al heeft Viglietti wel een vermoeden. “De veranderingen in het klimaat op aarde waren cumulatief,” zegt ze. “Het werd in de loop van de tijd bij elkaar opgeteld. Ecosystemen werden langzaam ontwricht. En toen kwam het punt waarop alles instortte. Een reden voor de discrepantie zou kunnen zijn dat de oceanen chemische veranderingen kunnen absorberen en zichzelf tot op zekere hoogte kunnen stabiliseren.”
Generalisatie
De studie benadrukt dat we gebeurtenissen in de oceaan niet klakkeloos kunnen rijmen met gebeurtenissen op het land. “De resultaten onderstrepen dat we eerst moeten gaan begrijpen hoe een massa-extinctie op specifieke plaatsen acte de présence geeft, voordat we de gebeurtenis als geheel generaliseren,” aldus Viglietti. “Massa-extincties hebben verschillende effecten en kunnen zich uitstrekken over verschillende tijdspannes, afhankelijk van de geografische positie en de omgeving.” De studie voegt daarnaast een belangrijk stukje toe aan de grotere puzzel over wat er tijdens de Perm-Trias-massa-extinctie precies voorviel. Hierdoor krijgen we niet alleen een beter begrip over de opkomst van de dinosauriërs, maar het verschaft ook meer inzicht in de massa-extinctie die de aarde momenteel met lede ogen tegemoet ziet.
Overeenkomsten
Volgens Viglietti zijn er enige overeenkomsten tussen de Perm-Trias-massa-extinctie en de dreigende, hedendaagse versie. “Tegen het einde van het Perm zagen we tevens stijgende atmosferische concentraties van broeikasgassen, zoals kooldioxide,” vertelt ze. “Maar het grote verschil is dat het nu in een veel hoger tempo gebeurt. Wetenschappers hebben aangetoond dat de snelheid waarmee soorten uitsterven en de CO-niveaus die we vandaag de dag in de atmosfeer meten, dezelfde zijn als tijdens de massa-extinctie in het Perm. Alleen hebben we dit in slechts 200 jaar bereikt, daar waar het in het Perm zeker een miljoen jaar in beslag nam. Het laat zien dat het volkomen onhoudbaar is wat we onze planeet momenteel aandoen.”
De bevindingen laten daarnaast zien dat biodiversiteit geen zekerheidje is. “Een kortstondige verstoring maakt er al korte metten mee,”zegt Viglietti. “Vervolgens duurt het miljoenen jaren voordat het zich heeft hersteld. Als we dus onze huidige biodiversiteit verliezen, zal dat niet nog tijdens ons leven rechtgezet zijn. Dit kan vervolgens ook trapsgewijze effecten hebben op de gezondheid en levensduur van ons als soort.” De huidige studie en het fossielenbestand geven ons echter een idee hoe enorme biodiversiteitscrisissen eruit zien en hoe ze kunnen verlopen. “Studies zoals deze laten zien waarop onze samenleving zich zou moeten concentreren,” besluit Viglietti.
