Chimpansees en bonobo’s staan het dichtst bij ons in de evolutionaire stamboom. Wij kunnen spreken, zij komen niet verder dan ‘oeh-oeh-aa’. Onderzoekers ontdekken nu dat wij én zij bijna exact hetzelfde gebaren op jonge leeftijd. Hiermee lijkt de oorsprong van taal in gebaren te liggen.
In tegenstelling tot apen leren mensen op den duur te praten. Als we nog baby zijn en nog niet kunnen praten, maken we gebaren om duidelijk te maken wat we willen zeggen. Charles Darwin, de man achter de evolutietheorie, schreef in 1872 dat mensen wereldwijd dezelfde gebaren gebruiken en deze daarom aangeboren moeten zijn. Patricia Greenfield en haar collega’s gingen wat verder terug in de evolutie en ontdekten, door voor het eerst de gebaren van apen met die van mensen te vergelijken, het bewijs dat de oorsprong van taal in gebaren ligt.
Onderzoek
Greenfield en haar collega’s keken naar video’s van een vrouwelijke chimpansee (Pan troglodytes), een vrouwelijke bonobo (Pan paniscus) en een vrouwelijk kind om de gebaren die zij maakten met elkaar te vergelijken. De bonobo en chimpansee groeiden samen op in een onderzoekscentrum waar zij leerden te communiceren met verzorgers door gebaren te gebruiken, geluiden te maken en visuele symbolen (lexigrams) aan te wijzen. “De lexigrams werden als menselijke taal geleerd bij betekenisvolle sociale interacties in plaats van gedragstrainingen,” zegt Kristen Gillespie-Lynch, hoofd van de studie. Het mensenkindje groeide gewoon bij haar ouders op, samen met haar oudere broer. Zij leerde niet zoals de apen symbolen, maar gesproken woorden. Videoanalyse begon voor het meisje toen zij elf maanden oud was en stopte bij achttien maanden. De videoanalyse voor de apen duurde wat langer: het begon bij twaalf maanden en eindigde wanneer ze zesentwintig maanden oud waren. Iedere maand keken de onderzoekers naar een uur videobeeld van de drie soorten en zagen in vergelijkbare fasen van communicatieve ontwikkeling ontzettend veel gelijkenissen in de gebaren.
Communicatief gebaren
Bij gebaren kunt u denken aan reiken, met een vinger of het hoofd wijzen en de armen omhoog hijsen om opgetild te worden. “De gelijkenis in de vorm en functie van de gebaren in die drie soorten als baby was erg bijzonder,” zegt Patricia Greenfield, van University of California, Los Angeles. Alle gebaren waren bij alle drie de soorten overwegend communicatief, vertelt ze. Gebaren waarbij eveneens oogcontact met de ander is, een geluid wordt gemaakt of ander gedrag wordt gebruikt om aandacht of een respons uit te lokken, werden bij alle drie de soorten als communicatieve gebaren beschouwd.
Taal
In de eerste helft van het onderzoek waren de gebaren voor alle drie de soorten dominant als communicatie. Tijdens de tweede helft van het onderzoek, gebruikten alle drie de soorten meer symbolen – voor de apen waren dit de lexigrams en voor het meisje de sprekende woorden. “Gebaren leek alle drie de soorten te helpen symbolische vaardigheden te ontwikkelen wanneer zij in een omgeving waren waarin gesproken en gecommuniceerd werd,” zegt Gillespie-Lynch. Dit patroon suggereert daarom volgens Lynch dat gebaren een rol speelt in de evolutie en ontwikkeling van taal. Gebaren ging het kind net zo goed en snel af als de apen. Bij gebruik van symbolen leerde het meisje wel veel sneller. Woorden kregen in het tweede deel van het onderzoek dan ook de overhand in haar manier van communiceren terwijl de apen nog steeds voornamelijk met gebaren dingen duidelijk wilden maken. Dit was dus het eerste verschil van een ander pad naar taal, vertelt Greenfield. Alle soorten gingen naarmate zij ouder werden steeds meer symbolen gebruiken, maar deze toename was toch wel duidelijker te zien bij het mensenkind.
De onderscheidende overgang van gebaren naar taal kan een beeld geven van hoe de menselijke taal zich via evolutionaire weg vormde. Gebaren zijn mogelijk de eerste stap van onze evolutie in taal, stellen de onderzoekers in hun paper in het blad Frontiers in Comparative Psychology . Het mensenkind maakte ook meer geluiden dan de apen wanneer zij in het begin gebaren maakte. “Deze bevinding suggereert dat de combinatie van gebaren en geluiden misschien wel erg belangrijk is geweest voor de evolutie van taal,” voegt de onderzoekster eraan toe. Maar onze manier van gebaren komt duidelijk van onze voorouders van zes miljoen jaar geleden af.
