De herontdekking van Amerika

Wie ontdekte Amerika het eerst? En hoe dan precies? Dat verhaal blijkt complexer dan gedacht.

Een publicatie in het vooraanstaande tijdschrift Nature veroorzaakte dit voorjaar grote commotie bij Amerikaanse archeologen. Het betrof de definitieve datering van mastodont-botten die al in 1993 waren gevonden bij San Diego, Californië. Sommige gebroken botten waren volgens de vinders door mensen met stenen (hamers) bewerkt. Ze vermoedden bovendien dat de fossiele oer-olifanten veel en veel ouder waren dan 13.000 jaar. Dat zou sensationeel zijn want dat tijdstip is de ‘officiële’ start van de kolonisatie van Amerika toen de eerste mensen via de Beringstraat binnen kwamen wandelen. Zo’n boude veronderstelling vraagt om extreme bewijzen. De onderzoekers hebben in de tussentijd dat werk grondig gedaan. Ze hebben zelfs met stenen hamers op olifantenbotten geslagen. Ze zagen dat de breuklijnen identiek zijn aan die in de mastodontbotten. Hun eindconclusie was dat mensen de mastodonten maar liefst 130.000 jaar geleden bewerkten. Dat zou de menselijke aanwezigheid daar met een spectaculaire factor 10 verlengen!

Lang werd gedacht dat de Cloviscultuur de oudste cultuur van Amerika was. De cultuur zou rond de 11.500 jaar geleden zijn ontstaan. De dragers van deze cultuur zouden jagers zijn geweest en er zijn dan ook heel wat speerachtige punten zoals hierboven van hen teruggevonden. Afbeelding: Locutus Borg (via Wikimedia Commons).
Steeds nieuwe bewijzen van eerdere aanwezigheid
Natuurlijk is deze bevinding zwaar omstreden. Misschien ook omdat de eerste kolonisatie van Amerika zo eenvoudig leek volgens de lang gangbare versie. Tijdens de laatste ijstijd lag de zeespiegel veel lager en werd het zo’n 13.000 jaar geleden mogelijk om te voet, over land van het hedendaagse Siberië naar Alaska te reizen. Volgens deze versie vestigden de eerste kolonisten voorts de zogenaamde Clovis cultuur in Noord-Amerika. Die verspreidde zich steeds verder over het continent en vervolgens werd van daaruit ook Zuid-Amerika gekoloniseerd. Maar er zijn vooral in het laatste decennium steeds meer vondsten gedaan die toenemende twijfel zaaien of het echt zo is gegaan. En die bovendien wijzen op een veel complexere gang van zaken. In Noord-Amerika stapelen zich namelijk in rap tempo pre-Clovis vindplaatsen op. Zo is daar ‘Cactus Hill’ in Virginia waar voorwerpen (artefacten) zijn gevonden die rond 20.000 jaar oud zijn. Of neem ook ‘Topper’, een steengroeve in Noord-Carolina. Aanvankelijk trof men hier Clovis artefacten aan zoals speerpunten. Maar een of twee meter dieper verscheen een nieuwe verzameling. De aanvankelijke datering op rond 15.000 was omstreden maar is inmiddels is 2017 herbevestigd. Nog dieper liggen voorwerpen die misschien zelfs de 50.000 of meer jaar halen. Nog een voorbeeld: in januari 2017 zijn artefacten uit ‘Blue fish caves’ in Alaska op 24.000 jaar oud gedateerd.

Zuid-Amerika was ook eerder bewoond
Ook in Zuid-Amerika zijn zulke oude dateringen gedaan. Een vondst eind jaren 70 van de vorige eeuw in Monte Verde (zuid-Chili) deed toen veel stof opwaaien. Artefacten daar bleken tegen de 15.000 jaar oud zijn. Er was groot ongeloof dat hier al indianen waren vóór de Noord-Amerikaanse Clovis-indianen. Het heeft dus decennia geduurd én de nodige strijd gekost voordat zo’n ouderdom werd geaccepteerd. Later zijn vlak bij de eerste vindplaats meer artefacten zoals stenen werktuigen en verkoold hout gevonden. De betrokken archeologen schatten die op 34.000 jaar. Sommige zijn zelfs 50.000 jaar oud, zo beweren enkelen. In steeds meer Zuid-Amerikaanse landen zijn er aanwijzingen van erg vroege menselijke aanwezigheid. Eén voorbeeld van een archeologische vindplaats is Santa Elina in het westen van Brazilië̈. In 2017 zijn ornamenten, gemaakt uit weefsel van de toen levende reuzenluiaard, (opnieuw) gedateerd op zeker 23.000 jaar oud. Ook hier opperen sommige onderzoekers dat artefacten wellicht 50.000 jaar oud zijn.

“Een heel ander verklaring is dat de kolonisatie niet over land ging maar (ook) over zee!”

Is Amerika vanuit zee ontdekt?
Er zijn nu zoveel vondsten ouder dan 13.000 jaar gedaan dat die schreeuwen om nieuwe verklaringen. Een nieuwe hypothese is bijvoorbeeld dat vroege mensen al in (een) eerdere ijstijd(en) via de landroute Amerika binnenliepen. Misschien zelfs al 130.000 jaar geleden, denk aan de mastodont-botten in San Diego! Maar een heel ander verklaring is dat de kolonisatie niet over land ging maar (ook) over zee! Zo wordt steeds vaker verondersteld dat mensen vanuit Noordoost-Azië per boot zijn overgestoken. En dat dat ook al eerder dan 13.000 jaar geleden gebeurde. Dát zou in elk geval de vroege vindplaats in Monte Verde kunnen verklaren. Wat pleit voor deze zeeroute-hypothese is dat je via de kust relatief sneller twee (Amerikaanse) continenten kunt koloniseren dan te voet. Een kustvolk past zich namelijk gemakkelijker aan nieuwe gebieden aan dan een ‘landvolk’. Dat komt omdat kuststreken ecologisch veel meer op elkaar lijken dan die uit het heel diverse binnenland met al haar verschillende biotopen.

Zouden de eerste kolonisten over zee naar Amerika zijn gereisd? Afbeelding: Lenaeriksson / Pixabay.

Waren Europeanen de eersten?
Terug naar Noord-Amerika: hoe valt te verklaren dat het merendeel van de pre-Clovis vindplaatsen aan de kant van de Atlantische oceaan liggen? De Solutrean-theorie heeft daar een antwoord op: de eerste kolonisten kwamen uit Europa! De Solutreans hadden 15.000 jaar geleden – dus tijdens de laatste ijstijd – ruwweg het huidige Baskenland als kerngebied. Het idee is dat ze toen langs de rand van het permanente ijs (dat toen veel zuidelijker lag) richting Amerika peddelden. Ze leefden zoals de Inuït, is daarbij de gedachte. Voor deze controversiële theorie zijn geen menselijke fossiele bewijzen maar wel andere aanwijzingen gevonden. Onder andere op Cactus Hill (een archeologische vindplaats in Virginia) zijn speerpunten opgegraven die qua vorm identiek zijn aan die uit het oorspronkelijke ‘Baskenland’. Die punten wijken bovendien duidelijk af van Clovis-speerpunten. Voor de kust van Virginia viste een trawler een door mensen bewerkt bot op van een mastodont samen met zo’n Solutrean speerpunt. Gezien zijn chemische samenstelling is die punt hoogstwaarschijnlijk afkomstig uit het Baskenland zelf. Er zijn ook genetische aanwijzingen, maar zoals te verwachten zijn die omstreden.

“De gevestigde archeologische orde kan er niet meer omheen: de beide Amerika’s zijn (veel) eerder dan 13.000 jaar geleden ontdekt”

De tijd is rijp voor heel nieuwe aannames
Samengevat kun je er ook vanuit de gevestigde archeologische orde niet meer omheen dat de beide Amerika’s (veel) eerder dan 13.000 jaar geleden ontdekt zijn. Dat vergt een enorme reset in het denken. Er is een nieuw paradigma nodig met heel frisse aannames. Je kunt hier een parallel trekken met de snel veranderende aannames over de oorsprong van de moderne mens. Ook dat leek tot voor kort zo lekker eenvoudig, want wij allen zouden in een rechte en zuivere lijn afstammen van een klein groepje eerste mensen uit Afrika. Inmiddels breekt het inzicht door dat we het hybride eindproduct zijn van veel over en weer kruisingen tussen allerlei (archaïsche) mensensoorten. Een proces dat zich honderdduizenden jaren lang afspeelde in zowel Afrika als Eurazië̈. Chinese onderzoekers opperden in een recent paper (voorjaar 2017) dat een dergelijk hybridisatieproces zich zelfs in Amerika voltrok. Dát is wel heel revolutionair gedacht! Is dit wetenschappelijke luchtfietserij of lopen ze gewoon ver voor de troepen uit? De herontdekking van Amerika zal ons hoe dan ook blijven verrassen. En die van de ontstaansgeschiedenis van de mens ook.

Rob Oele (1953) heeft in de jaren ’70 ontwikkelingspsychologie gestudeerd en is altijd zeer geïnteresseerd geweest in de ontstaansgeschiedenis van de mens. De laatste jaren is hij zich hier echt in aan het verdiepen en schrijft hij voor Scientias.nl met regelmaat over nieuwe, verassende bevindingen en dito inzichten die hij tijdens zijn zoektocht naar het verhaal van onze herkomst tegenkomt. Nieuwsgierig? Bekijk hier de artikelen die eerder van zijn hand verschenen!

Bronmateriaal

Afbeelding bovenaan dit artikel: AmberAvalona / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd