Dat de boom niet doodgaat van ouderdom was lange tijd een groot mysterie. Tot nu.
Mensen worden elke dag ouder. En dat kun je ook goed zien. We krijgen rimpels, grijze haren en steeds vaker gezondheidsproblemen. “Naarmate mensen ouder worden, begint ons immuunsysteem steeds minder goed te werken,” legt onderzoeker Richard Dixon aan Scientias.nl uit. “Maar het immuunsysteem van de Japanse Notenboom blijft eruitzien – ook als de boom al 1000 jaar oud is – als dat van een twintigjarige.”
De Japanse notenboom
De Japanse notenboom (Ginkgo biloba) is een plant die ook wel wordt gezien als een levend fossiel. “De boom is zo’n 280 miljoen jaar geleden ontstaan,” vertelt onderzoeker Li Wang aan Scientias.nl. En het blijkt een weerbarstig boompje. Hij heeft bijvoorbeeld ijstijden en massale uitstervingen overleefd. Bovendien is de Japanse notenboom wijdverspreid en komt hij op verschillende hoogtes en breedtegraden voor. Maar wat de boom vooral zo bijzonder maakt, is dat hij ongekend oud kan worden. “In China, Japan en Korea staan heel veel oude Japanse notenbomen. Vooral in China groeien honderden bomen die meer dan 1000 jaar oud zijn en nog steeds in groten getale zaden produceren,” gaat Wang verder. Sommige Japanse notenbomen zijn zelfs al meer dan 2000 jaar oud. De boom blijkt praktisch onsterfelijk. Maar hoe is dat mogelijk?
Onsterfelijk
In de studie besloten onderzoekers een aantal Japanse notenbomen te bestuderen. Ze namen daarbij het zogenoemde cambium onder de loep: een weefsellaag in planten. Het cambium is een delingsweefsel en één van de weinige plaatsen in de plant waar nieuwe cellen worden gemaakt. En tijdens de analyse komt het team tot een opvallende ontdekking. “We waren verrast door het feit dat deze bomen absoluut geen tekenen van veroudering vertonen,” zegt Dixon. “Zelfs niet na zeshonderd jaar. Het betekent dat er – anders dan bij mensen – geen geprogrammeerde ontwikkeling is die leidt tot ‘ouderdom’. Dat in combinatie met het behoud van een zeer sterk afweersysteem zorgt ervoor dat er iets heel drastisch nodig is (bijvoorbeeld vuur) om de Japanse notenboom te doden.” Anders gezegd: de boom gaat dus niet uit zichzelf dood. Alleen door externe factoren – zoals brand of als je ‘m omhakt – komt de Japanse notenboom aan zijn einde.
Mechanisme
De bevindingen zijn best merkwaardig. Want vrijwel al het leven op aarde gaat een keer dood aan ouderdom. Het is dan ook opvallend dat de Japanse notenboom praktisch het eeuwige leven heeft. “In de meeste planten maakt veroudering deel uit van het ontwikkelingsprogramma,” zegt Dixon. “Denk bijvoorbeeld aan eenjarige planten. Die sterven elk jaar en komen opnieuw op uit zaad. Veel vaste planten sterven in de winter waarbij de resterende voedingsstoffen uit de bladeren terug in het wortelsysteem komen zodat in de lente weer nieuwe plantjes kunnen groeien. Deze zaken worden geregeld door de lengte van de dag en/of de temperatuur.” En dat zit dus nét anders bij de Japanse notenboom. En trouwens ook bij enkele andere langlevende bomen, zoals de mammoetboom en de taxus die er waarschijnlijk dezelfde mechanismen als de Japanse notenboom op na houden om hoge leeftijden te bereiken. “In grote, langlevende bomen zoals de Japanse notenboom is het cambium onbepaald,” zegt Dixon. “Dat in tegenstelling tot (…) andere planten die geprogrammeerd zijn om te sterven.”
Wetenschappers begrijpen nu dus hoe het kan dat deze bomen zulke hoge leeftijden kunnen bereiken. Maar kunnen we deze kennis misschien ook op onszelf betrekken? Zou het mogelijk zijn om het genetische programma van de Japanse notenboom te kopiëren, zodat ook mensen de eeuwige jeugd houden? “Ik denk het niet,” is het ontnuchterende antwoord van Dixon. “Wel nemen sommigen gezondheidssupplementen van de Japanse notenboom in. Deze bevatten veel antioxidanten en kunnen ons helpen om gezonder te worden. Helaas kunnen deze niet het verouderingsprogramma van ons lichaam overwinnen.”
