De klos dankzij DNA: hoe DNA tot een doorbraak leidde in de Verstappen-zaak

Na 20 jaar onzekerheid geeft DNA-onderzoek eindelijk nieuwe hoop in de moordzaak van Nicky Verstappen. Maar hoe helpt DNA eigenlijk?

Augustus 1998, een normale zondag. Zo’n 40 opgewonden kinderen rennen over de Brunssummerheide en spelen spelletjes in de brandende zomerzon. Natuurlijk zijn ze opgewonden: vandaag is de eerste dag van hun zomerkamp Heibloem in Limburg. De hele dag spelen ze buiten onder toezicht van hun begeleiders, tot het donker wordt en de kinderen vermoeid hun tenten inkruipen. Alles lijkt in orde, maar de volgende ochtend blijkt het tegendeel: 4 kinderen worden wakker en ontdekken dat hun tentgenoot Nicky Verstappen weg is. Ze roepen direct hun begeleiders erbij. Later wordt ook de politie erbij gehaald, maar Nicky is spoorloos. De hele dag wordt er gezocht, maar pas om 9 uur ‘s avonds vinden ze hem. Maar niet zoals ze gehoopt hadden. Zijn lichaam ligt verstopt in de bosjes, een flink eind van het kamp af.

Grootschalige DNA-verwantschapsonderzoek
Twintig jaar later vertelde de politie nog steeds hetzelfde verhaal op hun website. In al die tijd was de moordenaar nooit gevonden. Zes jaar geleden kwam er echter weer hoop op een oplossing van dit misdrijf door de legalisering van het ‘grootschalige DNA-verwantschapsonderzoek’. Bij zo’n onderzoek geeft een grote groep mensen vrijwillig DNA af, in de hoop zo een familielid van de dader te vinden. Na jaren van voorbereiding kon de politie een aantal maanden geleden eindelijk aan het onderzoek beginnen. En niet zonder resultaat: Na al die tijd heeft deze enorme DNA-zoektocht de politie eindelijk op het goede spoor kunnen zetten. Maar hoe werkt dat DNA-onderzoek nou eigenlijk?

Vier letters
Iedereen heeft zijn eigen, unieke DNA, en we laten het overal maar achter. Op een haarborstel, een kledingstuk, in sommige gevallen zelfs op de plaats van een misdrijf. Het zal dan ook niemand verbazen dat DNA zo populair is in misdaadseries. Het is namelijk een bijna waterdichte manier om te bepalen of iemand op de plaats van het misdrijf was; we hebben immers allemaal onze eigen, unieke genen. En zelfs als je DNA maar voor een deel overeenkomt met op een plaats delict gevonden DNA, dan vertelt dat de politie al heel veel: dat betekent namelijk dat iemand in je familie betrokken moet zijn.

Met die vier letters kun je alle kanten op. Verschillende combinaties coderen voor verschillende eiwitten. Afbeelding: Mouagip (via Wikimedia Commons).

Ons DNA, of onze genetische code, is in slechts 4 letters geschreven: A, C, G en T. Deze letters staan elk voor een eigen molecuul, en samen spellen ze alle instructies die ons lichaam nodig heeft om goed te werken. De afgelopen jaren hebben onderzoekers steeds meer manieren ontwikkeld om deze code te lezen. Zo’n 99% ervan is voor elk mens hetzelfde; dat zijn de codes die nodig zijn voor een functionerend mensenlichaam. Maar die laatste 1% maakt echt het verschil: het is genoeg om jou, mij, en alle anderen van elkaar te onderscheiden.

Een broer of oom
Mensen kunnen onderscheiden is één ding, maar bij de zaak van Nicky Verstappen ging het erom één verdachte te vinden tussen tienduizenden mensen. Dat is zoeken naar een naald in een hooiberg. Daarbij kost het telkens veel tijd en geld om te kijken of iemand de ‘naald’ is die je zoekt. Al met al wordt dat een bijna onmogelijke taak. Toch leek het de enige manier om de zaak op te lossen. Degene die zijn DNA op Nicky’s binnenstebuiten getrokken pyjamabroek heeft achtergelaten heeft namelijk – zoals een rechercheur het zegt – “een hoop uit te leggen”. Gelukkig is het sinds 2012 niet nodig het DNA met de specifieke dader te matchen: je kunt hem ook via zijn familie vinden. De methode heet een ‘grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek’. Je probeert dan bijvoorbeeld door een DNA-match zijn broer of zijn oom te vinden. Dat maakt het al een stuk makkelijker: Omdat de dader meerdere familieleden zal hebben, hoeven er minder mensen getest te worden om er een te vinden. Vanaf daar hoef je alleen nog in die familie verder te speuren en te puzzelen om bij de dader zelf uit te komen. Dat kan even duren, en ook nog flink wat kosten, maar onmogelijk is het niet. Hoewel de zaak van Nicky Verstappen nog niet volledig is opgelost, is er middels DNA-onderzoek eindelijk een naam bij het DNA gevonden: de nu 55 jaar oude Jos B.

De klos door DNA
De zaak van Nicky Verstappen is niet de eerste moordzaak waarbij zo’n onderzoek gebruikt is. DNA-verwantschapsonderzoeken hebben sinds 2012 al bij meerdere zaken geholpen. De eerste zaak die op deze manier werd opgelost was de verkrachting en dood van de 19 jaar oude Milica van Doorn. Net als bij Nicky Verstappen ging het om een moord die al een lange tijd onopgelost bleef. De schaal van het DNA-onderzoek was echter veel kleiner: er werd niet van 14.000, maar van slechts 126 mensen DNA afgenomen om de zaak voorgoed te sluiten.

DNA-profiel
Het is dus niet onmogelijk om een verdachte te vinden met behulp van DNA, maar simpel is het ook niet. Onze genetische code is dan wel in slechts 4 letters geschreven, maar het bevat genoeg van die letters om duizenden boeken te vullen. Stel je voor dat je voor elke verdachte elke pagina moet vergelijken: je zou toch denken dat er een betere manier moet zijn. Nou, die is er dan ook! Verborgen in de ‘pagina’s’ van ons DNA bevinden zich kleine clusters herhalende letters. Zo zouden bijvoorbeeld ergens in onze genen de letters “TA” 10 keer op een rij kunnen staan. Nu is dat op zich nog niet zo interessant, totdat je ontdekt dat ieder ander precies dezelfde clusters op dezelfde plekken heeft. Het enige verschil is hoe vaak dat groepje letters herhaald wordt. En dát verschil kan gebruikt worden om DNA van mensen te onderscheiden. Waar “TA” in jouw DNA 10 keer op een rij staat, staat het er misschien maar 9 keer bij een vriend, en wel 14 keer bij de buurman. Natuurlijk kunnen bij één zo’n cluster twee mensen toevallig even veel herhalingen hebben. Daarom kijken forensisch onderzoekers ook naar vele verschillende clusters als deze. Voor elke groep kan de hoeveelheid herhalingen in je DNA worden genoteerd: dat is je eigen persoonlijke DNA-profiel, en niemand anders zal hetzelfde profiel hebben.

“Opgelost, einde zaak? Helaas, zo simpel is het nog niet”

Einde zaak?
Een paar maanden geleden krioelde het Nederlands Forensisch Instituut van de onderzoekers die druk in de weer waren met zulke DNA-profielen. Er hadden namelijk meer dan 14.000 mensen vrijwillig hun DNA afgestaan voor de zaak van Nicky Verstappen. Dat was niet voor niets: de naam Jos B. is immers niet zomaar uit de lucht komen vallen. Tussen de DNA-profielen werden namelijk een aantal gedeeltelijke matches gevonden: een aantal familieleden van de verdachte. Met behulp hiervan, is men uiteindelijk uitgekomen bij deze man. Mooi toch? Opgelost, einde zaak? Helaas, zo simpel is het nog niet. Een DNA-match helpt de zaak wel verder, maar het geeft nog geen antwoorden over wat er nou preciés gebeurd is. Die antwoorden zijn waarschijnlijk te vinden met Jos B., die inmiddels in de buurt van het Spaanse Barcelona is gearresteerd. Wat hij bereid is te vertellen, dat is nog afwachten. Hoe dan ook zijn we weer één stap dichter bij het antwoord op de vraag wat er die nacht precies met Nicky Verstappen is gebeurd.

Tjitske Aansorgh is een student aan de Radboud Universiteit Nijmegen met aspiraties als schrijver. Ze is begonnen bij de studie Biologie, maar is wegens haar brede interesses overgestapt op de studie Science. Meer weten over Tjitske? Neem een kijkje op haar website.

Bronmateriaal

Afbeelding bovenaan dit artikel: geralt / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd