De mannenpil: anticonceptie die mannen het heft in eigen hand geeft

Een ongelukje zit namelijk nog altijd in een klein hoekje.

Ondanks het hoge anticonceptiegebruik in Nederland komen ongeplande zwangerschappen, die dan wel of niet gewenst zijn, nog steeds erg vaak voor. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 20% van de vrouwen ooit in hun leven te maken heeft gehad met een ongeplande zwangerschap. Toch heeft zo’n 50% van de bevolking, namelijk de mannen, bijna geen keuzemogelijkheden wat betreft anticonceptie. Nieuwe ontwikkelingen in het onderzoeksgebied lijken daar wellicht in de nabije toekomst verandering in te kunnen gaan brengen: de mannenpil komt eraan.

Wist je dat…

… het aantal ongeplande zwangerschappen wereldwijd gezien nog veel hoger ligt, namelijk op 40%?

Uitdagingen rond de mannenpil
Dat deze mannenpil nog niet bestaat heeft meerdere oorzaken. “Ten eerste is de biologie van mannen een stuk gecompliceerder dan die van vrouwen.” legt Stephanie Page uit aan Scientias.nl. Ze is arts aan de universiteit van Washington en doet daar onderzoek naar een anticonceptiepil voor mannen op basis van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. “Hormonale anticonceptie voor vrouwen, zoals de pil, hoeft slechts één eicel per maand te blokkeren. Bij mannen ligt dat ingewikkelder. In hun geval moet een hormonale anticonceptiemethode ervoor zorgen dat het de miljoenen zaadcellen die een man dagelijks produceert, blokkeert. En dat is een flinke uitdaging. Ten tweede is het voorkomen van een zwangerschap voor een vrouw een medische noodzaak. Een zwangerschap is voor vrouwen nog altijd een potentiële levensbedreigende toestand en dat geldt natuurlijk niet voor mannen. Ten derde is er ook een wetenschappelijke uitdaging om vormen van hormonale anticonceptie voor mannen te ontwikkelen. Het oraal toedienen van testosteron is lastig. Het is veel makkelijker om oestrogenen, de hormonen die in een anticonceptiepil voor vrouwen zitten, oraal toe te dienen. Daarnaast associeerden wetenschappers voorheen levertoxiciteit met het oraal innemen van testosteron. Uiteindelijk kon dat dan tot leverschade leiden, maar dat probleem is momenteel niet meer aan de orde. Er bestaat inmiddels veilige medicatie voor mannen met een laag testosterongehalte en zij kunnen dat gewoon prima oraal innemen. Nadeel is wel dat zij dit twee à drie keer per dag moeten doen. Dat is ook wat de wetenschap van een mannenpil lastig maakt. Het is moeilijk om een pil te ontwikkelen waarbij testosteron lang in het bloed blijft. Vandaar dat mannen met een laag testosterongehalte hun medicatie een aantal keer per dag moeten slikken. Alleen zo kunnen zij het testosterongehalte in het bloed op peil houden. Maar dat zou als anticonceptie niet werken. Het is al lastig genoeg om één keer per dag aan anticonceptie te denken, laat staan twee of drie keer per dag,” aldus Page.

“Maar desondanks is het aantal ongeplande zwangerschappen niet verminderd.”

Maar daar houden de problemen nog niet op. Het doen van onderzoek voor het ontwikkelen van een anticonceptiepil voor mannen kost veel geld en daar ontbreekt het momenteel aan. “In de jaren ’80 en ’90 was de farmaceutische industrie geïnteresseerd, maar dat is de afgelopen 10 à 15 jaar helaas veranderd. Ik vermoed dat de farmaceutische industrie denkt dat de markt voor een mannelijke anticonceptiemethoden te klein is. De markt voor vrouwen achten zij waarschijnlijk groter. Er zijn immers een heleboel verschillende methoden voor vrouwen op de markt verschenen de afgelopen 20 jaar. Toch is het aantal ongeplande zwangerschappen niet verminderd,” zegt Page.

Afbeelding: <a href="https://pixabay.com/en/baby-test-baffled-timid-scared-2197097/">amacchio</a> / Pixabay
Afbeelding: amacchio / Pixabay

Behoefte aan mogelijkheden
Wellicht zou een mannenpil daar dan wel verandering in brengen. “Op dit hebben mannen slechts drie opties wat betreft anticonceptie: vasectomie, een operatie waarbij artsen de zaadleiders afsluiten, een condoom of de terugtrekmethode. Vasectomie is effectief, maar niet reversibel en de terugtrekmethode is absoluut niet betrouwbaar. Dus eigenlijk is de enige reversibele optie die mannen op dit moment hebben een condoom. Vrouwen daarentegen hebben een heel keuzemenu aan opties,” vertelt Page. Wanneer je mannen meer keuzemogelijkheden geeft, zouden ze wellicht meer betrokken zijn bij het voorkomen van een zwangerschap dan nu. “Wereldwijd gezien zijn mannen op dit moment voor 15 tot 20% van de anticonceptie verantwoordelijk, dus we kunnen niet zeggen dat mannen daar niet aan bijdragen. Maar daar is wel nog veel winst te behalen. Wellicht lukt dat wanneer we mannen meer keuzes bieden,” zegt Page.

Maar er is nog een argument te bedenken waarom het ontwikkelen van meer anticonceptiemethoden voor mannen belangrijk is. Het aantal ongeplande zwangerschappen ligt momenteel gelukkig lager dan 50 jaar geleden. Toch hebben de anticonceptiemethoden voor vrouwen die de afgelopen 20 jaar op de markt verschenen zijn dit niet veel verder omlaag gebracht. Met alle huidige beschikbare methoden ligt het percentage ongeplande zwangerschappen, wereldwijd gezien, toch nog op 40% van alle zwangerschappen. Dat draagt dus ook behoorlijk bij aan de gigantische bevolkingsgroei die we nu doormaken. “Er zijn verschillende visies over de omvang van dat probleem en ook weten we niet wanneer het precies een serieus probleem wordt, maar de bevolkingsgroei kan niet ongebreideld door blijven gaan. Uiteindelijk zullen er te veel mensen zijn. Dus het probleem dat mannen nagenoeg geen keuzemogelijkheden hebben, draagt bij aan een nog groter probleem: de overbevolking. Ook daarom is het relevant om de mannen meer mogelijkheden te bieden,” vertelt Page.

Afbeelding: <a href="https://pixabay.com/nl/sperma-ei-bevruchting-geslacht-cel-956482/">TBIT</a> / Pixabay
Afbeelding: TBIT / Pixabay

Veiligheid van de mannenpil
Het ontwikkelen van een mannenpil is dus geen overbodige luxe. Maar voor deze op de markt verschijnt, moeten wetenschappers, net als voor andere medicatie, eerst aantonen dat het gebruik ervan veilig is. Page en haar collega’s keken in hun onderzoek naar de veiligheid van de mannenpil op basis van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Hiervoor gaven zij de pil een maand lang aan 100 gezonde mannelijke proefpersonen. Ze keken hierbij naar de vitale functies, zoals bloeddruk en hartslagfrequentie, van de mannen en vroegen daarnaast met vragenlijsten naar hun libido en gemoedstoestand. “Daarbij vonden we geen verontrustende signalen. Zo bleef de bloeddruk op peil en veranderende de hartslagfrequentie ook niet. Maar er zijn ook mensen die zich zorgen maken over minder riskante maar wel vervelende bijwerkingen die op zouden kunnen treden. Denk dan aan een verminderd libido of aan stemmingswisselingen. Ondanks dat dit een kleine studie is, vonden we bijna geen veranderingen op die gebieden bij onze proefpersonen. Het libido nam bij sommige mannen een klein beetje af, maar het was zeker niet zo dat hun libido verdween. Om dit beter te kunnen beoordelen moeten we in de toekomst grotere studies uitvoeren met meer proefpersonen die de pil voor een langere tijd slikken,” legt Page uit.

“Hierdoor ligt de grens voor wat we acceptabele bijwerkingen vinden voor mannen hoger dan voor vrouwen.”

Het is lastig om van tevoren in te schatten in hoeverre de bijwerkingen van een mannenpil overeenkomen met die van de bestaande vrouwenpil. “Ik verwacht wel dat de bijwerkingen vergelijkbaar zijn, maar zeker niet erger dan de bijwerkingen van de vrouwenpil. Zoals ik al aangaf is een zwangerschap voor een vrouw zeer risicovol en voor een man geldt dit niet. Hierdoor ligt de grens voor wat we acceptabele bijwerkingen vinden voor mannen hoger dan voor vrouwen. Voor hen hangt er immers meer vanaf en is het dus belangrijker om goed beschermd te zijn dan voor mannen. Daarom denk ik dat de eisen aan de mannenpil strenger zullen zijn dan de eisen aan de vrouwenpil. Maar los daarvan, er zijn miljoenen vrouwen die de anticonceptiepil slikken en helemaal geen bijwerkingen ervan ondervinden. Het is dus niet zo dat de bijwerkingen die in de bijsluiter staan altijd zullen optreden, in tegendeel zelfs. Dat zal voor mannen niet anders zijn, dus over het algemeen denk ik dat de mogelijke bijwerkingen zeer acceptabel zijn,” zegt Page.

Hoe werkt de mannenpil?
De mannenpil is op basis van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Wanneer je dit in pilvorm oraal inneemt, zal het testosteron uit de pil in het bloed opgenomen worden. Het brein meet de hoeveelheid testosteron in het bloed voortdurend en vergelijkt dit met de hoeveelheid die het moet zijn. Op basis van die vergelijking stuurt het brein signalen naar de zaadbal om meer of minder testosteron aan te maken. Wanneer je de mannenpil slikt, fop je dit systeem. De hersenen meten continu dat er voldoende testosteron in het bloed zit en de zaadballen hoeven dat daarom niet bij te maken. Uiteindelijk produceren de zaadballen geen testosteron meer en dat heeft desastreuze gevolgen voor de zaadcellen. Wanneer het lichaam niet gefopt wordt en de zaadballen dus zelf testosteron produceren, is de concentratie testosteron daar wel 100 tot 1000 keer zo hoog als in het bloed. Juist die hoge concentratie is cruciaal voor de laatste stappen in de ontwikkeling van de zaadcellen. Maar wanneer je het lichaam fopt met de mannenpil, verdwijnt het milieu met een hoge concentratie testosteron in de zaadballen en rijpen de zaadcellen niet volledig. De concentratie testosteron in het bloed is hetzelfde als in de natuurlijke situatie, daardoor heeft het geen verdere gevolgen voor andere processen in het lichaam. Het heeft alleen gevolgen voor de zaadcellen waardoor de man tijdelijk onvruchtbaar is. Dat herstelt, net als bij vrouwen, wanneer ze stoppen met het slikken van de pil.

Maar de mannenpil moet niet alleen veilig zijn om in te nemen, maar ook een veilige vorm van anticonceptie zijn. Mannen die de mannenpil slikken, moeten erop kunnen vertrouwen dat de pil ook echt zijn werk doet. Maar hoe betrouwbaar de mannenpil precies is, weten we nog niet. “Natuurlijk verschijnt hij niet op de markt als het niet betrouwbaar is, maar zoals ik al aangaf namen de proefpersonen de pil slechts een maand in. In die tijd zagen we wel al bemoedigende resultaten in de testosteronconcentraties van de zaadballen van de proefpersonen. We verwachten dat dit genoeg is om de spermaproductie te onderdrukken, maar dit moeten we nog aantonen in een vervolgstudie. Wanneer we de resultaten van andere onderzoekers meenemen, denken we dat in 90 à 95% van de mannen deze pil de spermaproductie genoeg onderdrukt om te fungeren als betrouwbare anticonceptiemethode. Voor ruim 5% is dat dus waarschijnlijk niet het geval. We moeten vaststellen waarom sommige mannen niet zo goed reageren op het prototype mannenpil in vergelijking met anderen. Zo kunnen we voorkomen dat mannen, wiens spermaproductie niet voldoende onderdrukt is, niet op deze methode vertrouwen om een zwangerschap te voorkomen,” vertelt Page.

Wist je dat…

… het gemiddeld wel 72 dagen duurt voor een zaadcel volledig gerijpt is?

Maar ook al hoor je bij de 90 à 95% van de mannen waarbij de mannenpil wel kan werken, ben je niet direct beschermd wanneer je net start met de pil. “Dit is bij vrouwen ook niet het geval. Eerst moeten de hormonen een stabiel niveau in het bloed bereiken. Theoretisch gezien mogen vrouwen de eerste twee tot vier weken, afhankelijk van het moment van de cyclus waarin ze met de pil starten, nog niet vertrouwen op de werkzaamheid ervan. We hebben voor mannen nog niet onderzocht hoe lang ze de pil moeten slikken voor deze betrouwbaar is. Waarschijnlijk duurt dit ergens tussen de zes tot tien weken. Dit heeft te maken met de tijd die het duurt voor een zaadcel om volledig te ontwikkelen, dit gebeurt in meerdere stadia. De pil blokkeert niet de productie van zaadcellen, maar alleen de rijping in het laatste stadium van de ontwikkeling. Als een man start met het slikken van de pil zijn er al miljoenen zaadcellen begonnen met rijpen en de pil keert dat proces niet om. Het blokkeert alleen de rijping van de zaadcellen die de man daarna produceert,” zegt Page.

Toekomst van de mannenpil
Maar hiervoor is het waarschijnlijk wel belangrijk dat een man, net als een vrouw, de pil consequent inneemt. “We moeten nog bepalen hoe therapiegetrouw de mannen moeten zijn zodat de pil betrouwbaar is. Voor vrouwen weten we al dat het erg belangrijk is dat ze de pil niet vergeten. Die grens moeten we voor mannen nog vaststellen. De één kan dit prima en de ander heeft daar problemen mee. Sommige vrouwen geven daarom de voorkeur aan de pil, terwijl anderen de voorkeur geven aan bijvoorbeeld langwerkende injecties. Wel weten we dat de langwerkende anticonceptiemethoden voor vrouwen effectiever zijn in het voorkomen van een zwangerschap dan de kortwerkende anticonceptiemethoden. Dat zal voor mannen niet anders zijn, maar dat betekent niet dat er in de toekomst geen rol is voor de mannenpil,” legt Page uit.

Afbeelding: stokpic / Pixabay

Het vaststellen van de precieze betrouwbaarheid bij het consequent innemen van de pil en het vaststellen hoe therapietrouw mannen minimaal moeten zijn om niet de werkzaamheid van de pil te verliezen zijn obstakels die de wetenschap nog moet overwinnen voor de mannenpil op de markt kan verschijnen. “Momenteel lijken meerdere onderzoeken met de neus dezelfde kant op te staan en lijkt de mannenpil betrouwbaar, maar dit moeten we echt nog in een grote studie zwart op wit aantonen. Denk dan aan studies waarbij we 5.000 of misschien zelfs 10.000 koppels moeten includeren. Maar eerlijk gezegd is het grootste obstakel op dit moment om de financiering van dat soort studies rond te krijgen. We moeten met sociologen vaststellen hoeveel mannen interesse hebben in een mannenpil om in te schatten hoe groot de markt ervoor is. Daarna zullen instanties en farmaceuten wellicht eerder geneigd zijn om aan de financiering van de studies bij te dragen,” vertelt Page.

Daarnaast is Page ervan overtuigd dat de interesse er bij mannen in ieder geval is. In een vaste relatie moet je je partner op allerlei verschillende gebieden vertrouwen, zo ook op het gebied van anticonceptie. “Ik denk dat veel stellen interesse hebben in het delen van de last van anticonceptie. Wellicht dat de man en vrouw kunnen afwisselen om de zoveel tijd. Ook kan het voor vrijgezelle mannen een uitkomst bieden en hen zelf laten beslissen over hun vruchtbaarheid. Een mannenpil kan er dan voor zorgen dat een man er zeker van is dat hij een vrouw niet per ongeluk zwanger maakt. Dat is een stuk ontspannender. Maar dat neemt niet weg dat het voor vrouwen nog steeds letterlijk van levensbelang is om zichzelf te beschermen wanneer zij hier zelf voor kiezen. De introductie van een mannenpil moet hen die keus niet ontnemen. Wel zou de introductie van een mannenpil ervoor kunnen zorgen dat niet alleen vrouwen kunnen kiezen om een zwangerschap te voorkomen wanneer zij hier niet aan toe zijn, maar ook mannen dit zouden kunnen,” zegt Page.

Er zitten dus genoeg voordelen aan een dergelijke anticonceptiepil voor mannen, maar de vraag is nog wel of deze er uiteindelijk gaat komen. Page zegt: “Ik bemoedig ook zeker de ontwikkeling van andere vormen van anticonceptie voor mannen. Ik hoop echt dat mannen in de toekomst, net als vrouwen, meer keus hebben. Dat geeft niet alleen mannen meer keus, maar ook koppels hebben zo meerdere opties om samen een zwangerschap te voorkomen. Maar als koppel hoeft het natuurlijk ook niet zo te zijn dat slechts één van de twee anticonceptie gebruikt. Want als je het mij vraagt, hoe meer anticonceptie hoe beter! Zeker als je als stel nog geen ouders wilt worden.”

Bronmateriaal

Interview met dr. Stephanie T. Page

"Dimethandrolone undecanoate shows promise as a male birth control pill" - Endocrine Society

"Anticonceptiegebruik" - Rutgers


Afbeelding bovenaan dit artikel: Anqa / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd