De meest bizarre experimenten ooit #2

In een poging nieuwe ontdekkingen te doen, gaat de wetenschap soms veel te ver, zo getuigen deze extreme experimenten.

Vorige week kon u hier al lezen over vier omstreden experimenten. Onder meer het werk van Demichov met zijn honden met twee koppen en de experimenten van Jozef Mengele kwamen aan bod. Maar we zijn er nog niet. Want in het verleden hebben wetenschappers nog genoeg andere vreemde sprongen gemaakt.

De onderzoeker (E) geeft de leraar (T) opdracht om de leerling (L) na het geven van een foutief antwoord te straffen. Afbeelding: Expiring frog (via Wikimedia Commons).
Gehoorzaamheid
Het is wellicht één van de bekendste wetenschappelijke experimenten. En direct ook één van de meest omstreden proeven. Het experiment van Stanley Milgram. In 1963 zet hij een advertentie in de krant waarin proefpersonen worden gevraagd. De proefpersonen krijgen te horen dat ze de rol van leraar moeten spelen. Ze moeten aan een student (waarvan zij denken dat het ook een proefpersoon is, maar in werkelijkheid is dit een collega van de onderzoekers) woordparen leren. De leraren lezen woordparen op (bijvoorbeeld: rood woordenboek). Daarna lezen de leraren slechts één woord van de paren op (bijvoorbeeld: woordenboek). De leerling moet het andere woord noemen. Wanneer hij het fout heeft of het niet weet, krijgt de leraar de opdracht de leerling een elektrische schok toe te dienen. De leerling (die in het complot zat) werd in werkelijkheid natuurlijk niet aan deze schokken blootgesteld, maar deed alsof. De schokken werden steeds heftiger naarmate de leerlingen meer fouten maken. Milgram vroeg zich van tevoren af hoeveel proefpersonen door zouden gaan tot 450 volt. Hij geloofde niet dat iemand daartoe in staat zou zijn. Maar het experiment laat iets opvallends zien. Maar liefst 68 procent van de proefpersonen gaat uiteindelijk door tot 450 volt. Natuurlijk twijfelen de proefpersonen tussendoor wel eens. Maar de onderzoekers blijven ze aanmoedigen om door te gaan met teksten als “Het is voor het experiment nodig dat je doorgaat” en “Je hebt geen keus, je moet door”. Zelfs wanneer de leerling het uitschreeuwt en iets mompelt over een hartaandoening gaan de proefpersonen dankzij de woorden van de onderzoekers door. Het laat zien hoe ver mensen onder dwang kunnen gaan. Het onderzoek verklaart een hoop. Zo bood het antwoord op die ene prangende vraag die velen na de Tweede Wereldoorlog overhielden: hoe konden de Nazi’s zover gaan? De druk van sterke leiders verklaart een hoop. Het onderzoek was dus nuttig. Maar het was ook omstreden. Zo is van één proefpersoon bekend dat deze er een trauma aan over hield. En tijdens het experiment hadden de proefpersonen het uitzonderlijk moeilijk. Sommigen balanceerden op het randje van een zenuwinzinking. De vraag blijft: wegen de baten op tegen de kosten?

Le jeu de la mort
Wie denkt dat het experiment iets van het verleden is, heeft het mis. In 2010 verzamelen Fransen een groep mensen en laten ze zogenaamd deelnemen aan een spelshow waarin ze rivalen met bijna dodelijke elektrische schokken kunnen uitschakelen. En weer gaan de deelnemers ver. Meer dan 80 procent wilde wel zo’n bijna dodelijke schok toedienen wanneer ze die opdracht van de presentator krijgen. De proefpersonen dachten aan een spelshow deel te nemen, maar schitterden ondertussen in een documentaire waaruit wel blijkt dat mensen op tv nog sterker dan in het laboratorium bereid zijn om hun eigen grenzen ze overschrijden.

Olifant. Foto: Brittany H. (cc via Flickr.com).
LSD en olifanten
Wat gebeurt er als u een olifant een flinke dosis LSD geeft? Olifant Tusko was de ongelukkige die dat moest gaan ondervinden. Wetenschappers dienden het dier 297 milligram LSD toe. Even ter vergelijking: dat is genoeg LSD om 3000 mensen gedurende enkele uren high te laten zijn. Tusco trok het niet. Vijf minuten nadat de LSD werd toegediend, stortte de olifant ter aarde en bijna twee uur later werd Tusco doodverklaard. De onderzoekers beschrijven hun werk in het blad Science en concluderen daar dat olifanten klaarblijkelijk heel gevoelig zijn voor LSD.

Homo of hetero
Onderzoeker Robert Heath dacht meer dan veertig jaar geleden een manier te hebben gevonden om homoseksuelen weer hetero te maken. Hij nam de proef op de som. Een homoseksuele man kreeg elektroden op het deel van het brein dat hem een goed gevoel geeft (bijvoorbeeld na het hebben van seks). Door de elektroden te activeren, werd ook dit deel van het brein geactiveerd. De patiënt kreeg een apparaatje waarmee hij dit deel van de hersenen zelf kon stimuleren en éénmaal drukte hij de knop in drie uur tijd wel 1500 keer in om het prettige gevoel op te roepen. Heath besloot dat het tijd was om te kijken of de homoseksuele man klaar was voor een confrontatie met het andere geslacht. Heath zette de man voor de televisie en liet hem seksuele video’s zien waarin heteroseksuele stellen te zien waren. Terwijl de patiënt keek, kon hij met het apparaatje het deel van zijn brein dat hem een goed gevoel gaf nog eens extra stimuleren. De man raakte opgewonden. Opvallend, zo vonden de onderzoekers, want de man had eerder aangegeven enkel met mannen het bed te hebben gedeeld en de gedachte aan seks met een vrouw vreselijk te vinden. En nu raakte hij dus toch opgewonden door seksueel getinte beelden van heteroseksuelen. Maar zou hij zelf ook daadwerkelijk seks kunnen hebben met een vrouw? De onderzoekers haalden er een prostituee bij om dat te achterhalen. En jawel, de twee hadden – na de hersenstimulatie – seks. Het onderzoek wordt om diverse redenen als zeer omstreden gezien. Zo is van de patiënt bekend dat hij in het verleden drugs had gebruikt en onder zware depressies leed. Ook had hij al meerdere zelfmoordpogingen gedaan. Ook over de zeer expliciete methodiek van de wetenschappers (met prostituee en al) valt te twisten.

H5N1. Afbeelding: Cynthia Goldsmith / Jacqueline Katz / Sherif R. Zaki / CDC.

Omstreden onderzoek
Maar omstreden onderzoeken zijn echt niet alleen iets van vroeger. Heel recent zorgde een wetenschappelijk onderzoek nog voor enorm veel ophef. Nederlandse wetenschappers hebben eind vorig jaar het vogelgriepvirus zo bewerkt dat het van mens op mens overdraagbaar is. Hun redenen voor het onderzoek zijn duidelijk: werken aan een vaccin voor het geval het vogelgriepvirus ook in de natuur straks van mens op mens over kan springen. Maar de goede bedoelingen worden lang niet door iedereen gewaardeerd. Want wat als het virus per ongeluk vrijkomt? Of wat als terroristen er de handen op leggen? Maar is dit nu echt een bizar experiment of niet? Het is toch goed bedoeld?

En daarmee leggen we de vinger op de zere plek. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar over het algemeen wordt een experiment pas echt omstreden wanneer het uit de hand loopt. In beginsel bedoelen wetenschappers het namelijk vaak heel goed. Maar soms laten ze zich meeslepen of hebben ze processen ontketend die bijna niet meer af te remmen zijn. En zo ontstaat dan dit befaamde rijtje. Het is de prijs van vooruitgang. Maar de vraag of we bereid zijn om die prijs te betalen, blijft ook vandaag de dag overeind.

Bronmateriaal

"The Milgram Experiment" - Berkeley.edu
"A Sex Chip? Targeting the Brain's Pleasure Center with Electrodes" - Scientificamerican.com
"A dose of madness" - Guardian.co.uk
Boek: The pleasure instinct: why we crave adventure, chocolate, pheromones, and music. Door: Gene Wallenstein.
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door jennifer rouse (cc via Flickr.com).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd