De meest bizarre experimenten ooit #1

In de naam van de wetenschap gebeurt heel wat. En lang niet alles kan door de beugel, zo blijkt wel uit dit illustere rijtje.

In een poging nieuwe dingen te ontdekken of theorieën te toetsen, gaan wetenschappers soms heel ver. De vraag is dan: heiligt het doel de middelen? In het verleden zijn er genoeg gevallen geweest waarin het antwoord op die vraag een twijfelend ‘ja’ was. Het onderzoek ging in die gevallen door en achteraf bleek het twijfelende ‘ja’ eigenlijk een resoluut ‘nee’ te moeten zijn. Maar vergis u niet: niet alleen in het verleden werden die inschattingsfouten gemaakt.

Omstreden
Onderzoeker Jozef Mengele moet ervan overtuigd zijn geweest dat zijn vreselijke werk een hoger doel diende. In concentratiekampen onderwierp hij gevangen (vaak zonder verdoving) aan de meest verschrikkelijke experimenten. Vooral met tweelingen experimenteerde hij graag. Hij diende ze ziektekiemen toe en keek hoe de ziekte zich ontwikkelde. Ook ontdeed hij mensen van hun geslachtsdelen. Velen stierven op de operatietafel. Het werk leverde wel enkele nieuwe inzichten op, maar het doel heiligde de middelen zeker niet: na de oorlog werden de praktijken van Mengele terecht van alle kanten veroordeeld.

Ilja Ivanov. Foto: via Wikimedia Commons.
Mix van aap en mens
De mens en de chimpansee lijken in heel veel opzichten op elkaar. Niet zo vreemd dat op een gegeven moment het idee ontstond dat een kruising tussen de chimpansee en de mens tot de mogelijkheden zou kunnen behoren. Opvallend genoeg bleef het echter niet bij een idee. De Russische onderzoeker Ilja Ivanov probeerde het idee werkelijkheid te laten worden. Omstreeks 1926 vertrok hij – naar verluidt in opdracht van Stalin – naar Afrika waar hij probeerde om menselijk sperma in vrouwelijke chimpansees te plaatsen. De jongen die dat op zou leveren, zouden voor de Russen kunnen werken en vechten. Het experiment leverde echter geen jongen op. Niet veel later keert Ivanov terug naar de Sovjet-Unie waar hij zijn experimenten wil voortzetten. Hij wil nu sperma van apen bij vrouwen inbrengen. Maar daar komt het nooit van. In 1930 geloven ook de autoriteiten niet meer in zijn werk en wordt hij gearresteerd. Twee jaar later sterft hij in gevangenschap.

Het werk van Demichov. Foto: Günter Weiß (via Wikimedia Commons).
Twee hoofden
En de poging tot het creëren van een kruising tussen een mens en chimpansee is heus niet het enige schokkende experiment van Russische makelij. In 1954 schrijft onderzoeker Vladimir Demichov geschiedenis met een hele bijzondere ‘transplantatie’. Hij zette de kop van een pup op het volwassen lichaam van een andere hond. Het resultaat: een hond met twee koppen. In totaal creëerde Demichov twintig honden met twee koppen. Een lang leven waren de dieren niet beschoren. De hond die het het langste met twee koppen volhield, leefde na de operatie nog 29 dagen. Zodra het experiment van Demichov publiekelijk werd gemaakt, ontstond een stortvloed aan kritiek. Grote vraag was: welk doel diende het werk van Demichov? De onderzoeker zelf hield vol dat hij zo meer wilde leren over transplantaties. Welbeschouwd was het plaatsen van een tweede kop natuurlijk geen echte transplantatie. Pas in 1963 vond een echte hoofdtransplantatie plaats: een kop van een aap werd toen op het lichaam van een andere aap geplaatst. Dat was echter niet het werk van Demichov, maar van de Amerikaan Robert White. En ook deze ingreep bleef omstreden. Want wat was het nut ervan?

Een gevangene. Foto: Prisonexp.org
De gevangenis in
Het is een wereldberoemd experiment dat volledig uit de hand liep. Onderzoeker Philip Zimbardo verzamelde een groep proefpersonen en deelde de ploeg in tweeën. Door met een muntje te gooien werd bepaald wie in de ene groep (de gevangenen) en wie in de andere groep (de bewakers) terechtkwam. De proefpersonen werden in een zogenaamde gevangenis gezet en de onderzoekers keken toe hoe de situatie zich ontwikkelde. De gevangenen werden gewassen en kregen een uniform aan (een soort lang t-shirt, zonder ondergoed eronder). Het doel van dit alles was de gevangenen zo snel mogelijk een vernederend gevoel te bezorgen. De bewakers mochten de regels bedenken en kregen de opdracht om te doen wat nodig was om de orde te handhaven. De bewakers moesten zo snel mogelijk laten zien dat zij de baas waren. Bijvoorbeeld door met grote regelmaat de gevangenen te tellen. Al op de tweede dag zaten de gevangen en bewakers klaarblijkelijk helemaal in hun rol. De gevangen kwamen in opstand en de bewakers losten dat tot grote verrassing van de onderzoekers als volgt op. Ze pakten de brandblusser en spoten erop los. Ze ontdeden de gevangen van hun kleding, haalden de bedden uit de cel en intimideerden de gevangenen. Om herhaling te voorkomen, bedachten de bewakers een slimme oplossing. Ze verzonnen de ‘privilege-cel’. De gevangenen die het minst bijdroegen aan de opstand, mochten in deze cel: ze kregen hun kleding terug, mochten zich wassen en kregen speciaal eten. Zo zorgden de bewakers heel slim voor verdeeldheid onder de gevangenen. Het experiment is nog geen 36 uur onderweg als één van de gevangenen helemaal overstuur raakt. De bewakers en onderzoekers denken dat hij het speelt en weigeren hem te laten gaan. Daarop wordt het nog erger: de gevangene schreeuwt en vloekt en raakt steeds vaker over de rooie. Pas veel later blijkt hij echt onder de situatie te lijden en wordt hij vrijgelaten. Het zou niet de laatste keer zijn dat een gevangene helemaal overstuur raakt. Daarna gaat het gerucht rond dat de gevangenen gaan proberen om te ontsnappen. En dan blijkt dat eigenlijk ook de onderzoekers zich door hun experiment mee laten slepen. Ze halen de politie er zelfs bij om het ontsnappen onmogelijk te maken! Na zes dagen besluiten de onderzoekers te stoppen met het experiment dat eigenlijk veertien dagen had moeten duren. De gevangenen gedragen zich ziekelijk en de bewakers zijn echte sadisten geworden. ‘s Nachts (wanneer de bewakers denken dat de onderzoekers niet meekijken) pakten ze de gevangenen nog harder aan dan overdag. Uit vervolgonderzoeken blijkt dat het experiment gevangenen nog lang achtervolgt. En datzelfde geldt voor de bewakers, zoals wel uit onderstaand filmpje blijkt.

Het lijkt erop dat onderzoekers soms zo door hun studie worden meegevoerd dat ze niet goed meer kunnen inschatten of het doel de middelen heiligt. Een excuus is dat natuurlijk zeker niet. Tegenwoordig zijn er gelukkig de nodige commissies en organisaties die wetenschappelijke studies op de voet volgen en er zijn strenge regels voor het experimenteren met mensen. Maar dat wil niet zeggen dat de wetenschap tegenwoordig altijd op het juist pad blijft. Ook vandaag de dag kan het nog heel gemakkelijk fout lopen. Maar daarover volgend weekend meer!

Bronmateriaal

Boek: The Chimps of Fauna Sanctuary: A True Story of Resilience and Recovery. Door: Andrew Westoll
"Frankenstein fears after head transplant" - BBC.co.uk
"Stanford Prison Experiment" - Prisonexp.org
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Kit (cc via Flickr.com).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd