De ondergang tegemoet: hoe sterft de mens uit?

inslag

We zijn momenteel met meer dan zeven miljard. We zijn daarmee dan ook zeker geen bedreigde soort te noemen. Maar veilig zijn we allerminst: de mensheid kampt met diverse grote problemen. De grote vraag is dan ook: kunnen we ze het hoofd bieden? En zo nee, welk probleem wordt dan onze ondergang?

Het kan de beste overkomen: uitsterven. Talloze soorten zijn in de geschiedenis van onze planeet een tijdje heer en meester van de aarde geweest, om vervolgens roemloos ten onder te gaan. Denk aan de dinosaurussen. Of de vliegende reptielen en indrukwekkende zeemonsters. Stuk voor stuk hebben ze het af moeten leggen. En als het hen kon overkomen, waarom zou het dan ook ons – de mens – niet kunnen gebeuren? Het is misschien momenteel een beetje moeilijk voor te stellen. De mens staat praktisch overal ter wereld bovenaan de voedselketen en onze soort telt meer dan zeven miljard exemplaren. Toch zijn er genoeg scenario’s te bedenken die tot de ondergang van onze soort leiden en veel van die scenario’s komen – paradoxaal genoeg – voort uit het feit dat we met zovelen zijn en het technologisch gezien zo ver geschopt hebben.

Een noodhospitaal dat vanwege de Spaanse griep werd opgericht.
Een noodhospitaal dat vanwege de Spaanse griep werd opgericht.
1. Pandemie
In het verleden hebben we al verschillende pandemieën de revue zien passeren. De Spaanse Griep in het begin van de vorige eeuw eiste meer dan twintig miljoen levens. En ook de Zwarte Dood die in de veertiende eeuw toesloeg, kostte aan tientallen miljoenen mensen het leven. En vrij recent waren we er nog getuige van hoe verschillende griepvirussen zich in rap tempo over de aarde wisten te verspreiden. Een pandemie wordt door velen dan ook gezien als een aannemelijke manier waarop de mensheid zijn ondergang tegemoet kan gaan. Tegelijkertijd moet worden opgemerkt dat pandemieën in het verleden tientallen miljoenen mensen fataal werden, maar de mensheid geen moment in gevaar hebben gebracht.

2. Meteorietinslag
De dino’s kunnen ons er alles over vertellen: meteorieten zijn killing. Ze kunnen een groot gebied met de grond gelijk maken en – misschien nog wel erger – de aarde in een langdurige winter onderdompelen. Wanneer een grote planetoïde of komeet inslaat, komt er onder meer stof en as in de atmosfeer terecht en als het om grote hoeveelheden stof en as gaat, kan het zomaar zijn dat de aarde afkoelt, omdat zonlicht het oppervlak niet of nauwelijks bereiken kan. Planten gaan dood, dieren die planten eten, lijden honger en sterven, waarop dieren die deze dieren weer eten het ook lastiger krijgen. En zo is de inslagwinter in alle lagen van de voedselketen voelbaar. Grote inslagen zoals de inslag die de dino’s fataal werd, zouden regelmatig plaatsvinden. De vraag is dan ook niet of ons in de toekomst weer zo’n grote inslag te wachten staat, maar wanneer we die verwachten mogen en of we die inslag nog tijdig kunnen afwentelen.

“Onze soort introduceert nieuwe existentiële risico’s”

Bovengenoemde manieren om als mensheid ten onder te gaan, zijn allemaal heel ellendig. Wat ze verder gemeen hebben? We hebben er geen controle over. Natuurlijk kunnen we een pandemie bestrijden en een meteoriet proberen tegen te houden, maar het zijn allemaal trucjes die we pas kunnen gaan toepassen als het gevaar dreigt. We hebben immers geen controle over het moment waarop een pandemie uitbreekt en het moment waarop een meteoriet zijn neus op de aarde richt. Het zijn natuurrampen. En die risico’s bedreigen ons altijd al. “De mensheid heeft wat we ‘natuurlijke existentiële risico’s’ noemen al honderdduizenden jaren overleefd, dus is het op het eerste gezicht onwaarschijnlijk dat één van deze ons in de komende eeuw fataal wordt,” schrijft filosoof Nick Bostrom in zijn zeer boeiende paper ‘Existential Risk Prevention as Global Priority‘. “Deze conclusie wordt versterkt wanneer we de specifieke natuurlijke gevaren, zoals meteorietinslagen, supervulkanen, aardbevingen, gammaflitsen enzovoort analyseren. De kans dat we door dit soort risico’s op de tijdschaal van de komende eeuw uitsterven is extreem klein.” Veel groter is de kans dat we op korte termijn van de aardbodem verdwijnen door toedoen van…onszelf. “Onze soort introduceert nieuwe existentiële risico’s,” stelt Bostrom. En we weten niet of we die nieuwe bedreigingen het hoofd kunnen bieden, simpelweg omdat we dat – in tegenstelling tot de eerdergenoemde risico’s als een meteorietinslag of pandemie – nog nooit gedaan hebben. Waar moeten we dan precies aan denken. Nou, bijvoorbeeld hieraan:

Het gezicht van klimaatverandering: de ijsbeer. Afbeelding: Rubyblossom (cc via Flickr.com).
Het gezicht van klimaatverandering: de ijsbeer. Afbeelding: Rubyblossom (cc via Flickr.com).
3. Klimaatverandering
Het klimaat is aan het veranderen en dat hebben we grotendeels aan onszelf te danken. Wetenschappers proberen momenteel – onder meer met computermodellen – inzicht te krijgen in hoe dat veranderende klimaat zich de komende decennia en eeuwen ontwikkelen zal. Maar dat valt niet mee. Het klimaatsysteem is namelijk ingewikkeld. Veranderingen brengen weer tal van andere veranderingen met zich mee die de opwarming weer op hun eigen manier beïnvloeden. Wat zo langzamerhand wel steeds meer duidelijk wordt, is dat de klimaatverandering verstrekkende gevolgen zal hebben. Extreem weer, droogte, hittegolven, diersoorten die zich niet kunnen aanpassen en uitsterven, overstromingen, en ga zo maar door. En dan gaan we nog uit van een redelijk milde klimaatverandering zoals onder meer het International Panel on Climate Change die voorspelt. Maar wat als het werkelijk uit de hand loopt en onze aarde gaat lijden aan het ‘Venus-syndroom’, waarbij de opwarming van de aarde zo uit de hand loopt dat we met Venusachtige omstandigheden te maken krijgen? Met een temperatuur van 460 graden Celsius is het er allesbehalve aangenaam. Hoewel zo’n scenario héél ver weg lijkt en in ieder geval niet het resultaat lijkt te kunnen zijn van antropogene (door mensen veroorzaakte) klimaatverandering is het wel iets waarmee we te maken zouden kunnen krijgen als de zon het einde van zijn leven nadert.

4. Overbevolking en uitputting van de aarde
Reeds één op de acht mensen op onze planeet is chronisch ondervoed. En ondertussen groeit de wereldbevolking gestaag. Naar verwachting is een tekort aan voedsel het grootste probleem waar onze planeet tegen 2050 mee te maken heeft. De aarde lijkt simpelweg niet genoeg te bieden te hebben voor meer dan negen miljard mensen en is tegen die tijd mogelijk de uitputting nabij. Dat brengt weer andere problemen met zich mee: politieke onrust en oorlogen, bijvoorbeeld. Stuk voor stuk zaken die onze toekomst er nu niet bepaald rooskleuriger uit laten zien.

5. Kernoorlog
Verschillende landen hebben ze nog: kernwapens. In 1945 zagen we wat twee van deze bommen kunnen aanrichten. Wat zou er gebeuren als bijna alle bommen tijdens een wereldwijde kernoorlog tot ontploffing worden gebracht? Hoewel er door sommige onderzoekers serieus getwijfeld wordt aan de claim dat kernwapens de mensheid kunnen uitroeien, is een kernoorlog toch zeker een factor die de mensheid in het nauw kan drijven en wellicht zelfs – in combinatie met andere bedreigingen – fataal kan worden.

De atoombom 'Little Boy'. Deze bom werd in 1945 op Hiroshima gegooid.
De atoombom ‘Little Boy’. Deze bom werd in 1945 op Hiroshima gegooid.

6. Wetenschappelijke vooruitgang
Wetenschappelijke vooruitgang is iets heel moois, maar kan eveneens heel gevaarlijk zijn. Denk aan onderzoekers die meer te weten proberen te komen over virussen door ze zo aan te passen dat ze bijzonder dodelijk zijn. Of onderzoekers die middels geo-engineering proberen om klimaatverandering een halt toe te roepen. Een ongeluk zit ook in het laboratorium in een klein hoekje en wat als bepaalde technologieën in verkeerde handen vallen?

Er zijn vast nog wel meer manieren te bedenken waarop de mensheid ten onder kan gaan. Het leven is kwetsbaar en er zijn bedreigingen genoeg. Maar hoe reëel is het nu dat één van de genoemde bedreigingen onze soort daadwerkelijk fataal wordt? Die kans is bijzonder klein. Maar wanneer meerdere van deze dreigingen de krachten bundelen, wordt die kans groter, zo suggereert recent onderzoek. “Zonder een combinatie van ingewikkelde, ernstige en catastrofale gebeurtenissen is het onwaarschijnlijk dat het menselijk ras verdwijnt,” zo schrijven onderzoekers in het blad Futures, nadat ze verschillende doemscenario’s simuleerden. “We waren verrast hoe moeilijk het was om een plausibel scenario te bedenken waarbij het gehele menselijke ras zou uitsterven.” Het onderzoek toont ook aan dat natuurrampen vernietigende gevolgen kunnen hebben, maar de mens waarschijnlijk niet als gevolg van één natuurramp of een combinatie van natuurrampen zal uitsterven. In plaats daarvan lijkt het aannemelijker dat het uitsterven van het menselijk ras het resultaat is van het werk van machtige mensen. “Dus we leerden dat we als menselijk ras enige invloed hebben op onze overlevingskansen.”

Zal de mensheid de dans kunnen blijven ontspringen? Of moeten we onze kansen spreiden door de ruimte te koloniseren? Of de manier waarop we met de aarde omgaan radicaal omgooien? Of moeten we ons er gewoon bij neerleggen dat doodgaan een onontkoombare consequentie van het leven is? “Het is nu eenmaal gevaarlijk om in leven te zijn,” merkt Bostrom nuchter op.

Bronmateriaal

"Making Things Clearer: Exaggeration, Jumping the Gun, and The Venus Syndrome" - Columbia.edu
"Human extinction scenario frameworks" - Sciencedirect.com
"Dinosaurs, Dodos, Humans?" - Nickbostrom.com
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Don Davis.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd