De Eerste Wereldoorlog: de oorlog die nooit eindigde

Hoewel de Eerste Wereldoorlog officieel eindigde op 11 november 1918 met een wapenstilstand, zijn sommige historici van mening dat de oorlog nooit echt is beëindigd. Sterker nog: in theorie, duurt hij nog steeds voort.

Eén van die historici is professor Vernon Bogdanor, werkzaam aan het King’s College London. “Naar mijn mening is de oorlog nooit behoorlijk beëindigd. Duitsland geloofde niet dat zij was verslagen; het land werd immers niet bezet of binnengevallen. Er was ook geen sprake van een overgave aan de kant van Duitsland, daarentegen werd het een bestand voorgelegd. Aan het einde van de oorlog waren zowel het politieke rechts als links van mening dat Duitsland niet verslagen was. Wanneer de troepen terugkeerden in Berlijn verklaarde president Ebert, een socialist, aan het volk dat zij onverslagen waren teruggekomen,” vertelt hij aan Scientias.nl.

Vrede van Versailles
Ook een aantal geallieerden waren niet overtuigd van de manier waarop de oorlog werd beëindigd; namelijk met de Vrede van Versailles. Dit bestand was de belangrijkste in een serie van vijf verdragen die tussen 1919 en 1920 werd gesloten tussen de Entente en de Centralen. Het verdrag hield een aantal dingen in: er werd een Volkenbond opgericht, Duitsland moest grote delen van haar territorium en koloniën afstaan, herstelbetalingen doen aan de geallieerden en haar leger werd ingeperkt en ontwapend. Ferdinand Foch, een maarschalk van Frankrijk en vanaf het najaar in 1918 generalissimus van de geallieerde legers aan het westelijk front, uitte kritiek op het bestand. Volgens Bogdanor wilde hij Duitsland binnenvallen om hen te bewijzen dat zij wel degelijk de oorlog verloren hadden. “Politieke leiders weigerden zijn voorstel; zij hadden genoeg van de oorlog, vrede was nu het meest belangrijk”. Later zou Foch nog zeggen: “Dit is geen vrede, het is een bestand voor twintig jaar.”

Europa in 1914 voor de Eerste Wereldoorlog. Bron: Historical Atlas of Europe.
Europa in 1914 voor de Eerste Wereldoorlog. Bron: Historical Atlas of Europe.

Tweede Wereldoorlog
Foch had deels gelijk: de Vrede van Versailles speelde in ieder geval een rol in het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog en de vrede in de periode tussen beide oorlogen was tijdelijk. Hoe groot die rol echter was is discutabel. Duitsland, boos omdat zij volgens de geallieerden als enige schuld had aan de Eerste Wereldoorlog, kreeg het zwaar te verduren na het bestand. Er ontstond oproer waar onder andere Hitler fanatiek aan meedeed. Volgens hem had de Vrede van Versailles nooit ondertekend mogen worden, omdat Duitsland niet was verslagen. Hij wilde dit bestand dan ook het liefst in de prullenbak gooien en Duitsland onafhankelijk verklaren van alle buitenlandse politiek. Toch is het bestand volgens Bogdanor niet de enige reden waarom Hitler uiteindelijk aan de macht kwam in de jaren dertig en veertig. “De grootste reden voor de stijging in populariteit van de nazi’s was de economische depressie, niet de buitenlandse politiek,” vertelt hij. “Want, voordat de depressie begon in de jaren dertig kregen de nazi’s slechts drie procent van de stemmen. Toch is het wel zo dat de uitkomst van de Eerste Wereldoorlog het de nazi’s makkelijker heeft gemaakt om aan de macht te komen; het gaf een flinke boost aan het Duitse nationalisme.”

De botsingen in tussen christenen en moslims in Nigeria zijn terug te halen op de Eerste Wereldoorlog.

Een nieuwe wereldkaart
Het einde van de Eerste Wereldoorlog zorgde ook voor een compleet nieuwe kaart van de wereld. Het Duitse, Oostenrijkse en Ottomaanse rijk werden opgeschort, Oostenrijk en Hongarije waren niet langer meer politiek met elkaar verbonden, het Russische rijk stond niet meer centraal in Europa en de tsaar werd vervangen door een communistisch regime. De Balkan werd samengevoegd tot Joegoslavië en het Ottomaanse rijk werd opgedeeld in stukjes en uitgedeeld aan onder anderen de Fransen en de Britten. Deze nieuwe wereldkaart zorgde voor conflicten over de hele wereld die nog steeds niet tot een einde zijn gekomen. Zo zijn de botsingen tussen moslims en christenen in Nigeria terug te leiden naar de Eerste Wereldoorlog toen de Britten het noorden en het zuiden van de kolonie samenvoegden om het zo meer beheersbaar te maken.

Europa in 1920 na het verdrag van Rapallo. Bron: Historical Atlas of Europe.
Europa in 1920 na het verdrag van Rapallo. Bron: Historical Atlas of Europe.

Joegoslavië
Eén van de meest langdurige conflicten, als gevolg van de Eerste Wereldoorlog, is het ontstaan en bestaan van Joegoslavië. Dit conflict begon eigenlijk al voor de oorlog: de christelijke Serviërs, onderdeel van het islamitische Ottomaanse Rijk, kwamen in de negentiende eeuw meerdere keren in opstand tegen hun ‘onderdrukkers’. Zij wilden een Slavische staat creëren onder hun leiding. In 1913 echter, waren Macedonië, Kosovo en Albanië nog steeds Turks en vielen Bosnië en Herzegovina onder Oostenrijk-Hongarije. Wanneer Franz Ferdinand, troonopvolger van het Oostenrijkse rijk, plannen maakt om nog meer Slavische staten bijeen te brengen, zijn de Serviërs daar niet blij mee. Het was dan ook een Serviër, Gavrilo Princip, die de troonopvolger vermoordde op 28 juni 1914: de aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog. Toen Joegoslavië ontstond na de Vrede van Versailles werd Servië als leider aangewezen, zij had immers vele militaire successen geboekt tijdens de oorlog in het voordeel van de geallieerden. Daarnaast moest het land als een soort van bufferstaat tegen Duitsland en de Sovjet-Unie dienen. De samenvoeging van al die staten op de Balkan bleek achteraf echter geen succes. Er bestonden grote verschillen tussen alle volkeren; zo werden er 24 verschillende talen gesproken en waren er drie dominante godsdiensten. Het lukte de nationalistische Serviërs uiteindelijk niet om het land bijeen te houden: niet-Serviërs begonnen met de strijd voor separatisme. In de tijd die volgde, vond onder meer de genocide in Bosnië plaats. Uiteindelijk werd het land in 2003 ontbonden na vele oorlogen waarvan tot op de dag van vandaag nog steeds sporen te zien zijn.

Al met al kan dus niet zomaar worden gesteld dat de Eerste Wereldoorlog eindigde op 11 november 1918. Vooral de vele spanningen die door toedoen van de nieuwe landsgrenzen ontstonden duurden nog lang voort; sommige conflicten zijn zelfs nu nog aan de gang zoals in Nigeria. Maar ook in het Midden-Oosten zorgde de nieuwe topografie voor nieuwe conflicten: in Irak staan de soennieten en sjiieten tegenover elkaar en het Israëlische-Palestijnse conflict duurt tevens voort. Ooit werd de oorlog gezien als ‘The war to end all wars’ oftewel ‘De oorlog die alle oorlogen zou eindigen’. Helaas kwam deze wens nooit helemaal uit.


Professors van King’s College London, waaronder Vernon Bogdanor, spreken over de Eerste Wereldoorlog in dit filmpje.

Omdat het dit jaar precies honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak zal Scientias.nl iedere maand een artikel omtrent de oorlog plaatsen. Elk artikel zal in het laatste weekend van de maand gepubliceerd worden. Dit is tevens het laatste artikel van de serie. Wilt u de complete serie lezen? Eerder verschenen al de artikelen: Frederick William Harvey: een dichter in oorlogstijd, Nederland in de Eerste Wereldoorlog: hoe neutraal waren we werkelijk?, Nederland in de Eerste Wereldoorlog: een waar spionageparadijs, Shell Shock? Niet zeuren en terug naar het front: “Gij zult genezen!”, Alle kunstenaars waren verdacht tijdens Eerste Wereldoorlog en ‘Eerste Wereldoorlog: kruistocht op het Europese continent’.

Bronmateriaal

Interview met professor Vernon Bogdanor, werkzaam aan King's College London
"WW1: King's experts on the conflict that changed history" - kcl.ac.uk
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz (cc via wikimedia commons).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd