De koningin begint en communiceert door middel van feromonen, waarna haar boodschap aan de gehele kolonie wordt doorgegeven.
Honingbijen beschikken in vergelijking met mensen over beperkte cognitieve vaardigheden. Maar dat wil niet zeggen dat ze niet goed met elkaar communiceren. Sterker nog, ze schijnen er zelfs een zoemende versie van de wel bekende telefoonpiramide op na te houden.
Op veel middelbare scholen werd de telefoonpiramide gehandhaafd. Om leerlingen zo snel mogelijk te informeren als bijvoorbeeld het eerste uur uitviel, werd er een telefoonpiramide gemaakt. De leerling die het verste van de school woonde werd als eerste door de betreffende leraar opgebeld. Die leerling belde daarna de volgende twee etc. totdat de hele klas tijdig was geïnformeerd.
In een bijenkolonie staat de koningin aan het hoofd. Zij kan bijvoorbeeld als enige eitjes leggen. “Het is erg belangrijk dat bijen weten waar de koningin is, zodat ze dicht bij haar in de buurt kunnen blijven,” vertelt onderzoeker Orit Peleg. Koninginnen kunnen, net als andere bijen, communiceren door middel van feromonen; kleine, geurige moleculen die ze produceren met speciale klieren. Feromonen kunnen echter maar een beperkte afstand afleggen. En dus worden bijen creatief wanneer ze boodschappen aan elkaar willen doorgeven.
Feromonen
Aan de hand van experimenten met levende bijen, samen met computersimulaties en modellen, ontdekten de onderzoekers dat wanneer een koningin feromonen uitzendt, nabije soortgenoten dit opmerken. Ze stoppen abrupt met waar ze mee bezig zijn en beginnen vervolgens hun eigen feromonen te produceren. Deze proberen ze vervolgens weer door te geven aan de bijen die zich een stukje verderop bevinden. Op die manier geven de bijen de boodschap beurtelings aan elkaar door. De telefoonpiramide gaat net zo lang door totdat de hele kolonie ‘het geheim’ kent. “Er zijn veel dieren – zoals mieren – die feromonen produceren,” zegt Peleg. “Maar die feromonen verspreiden zich willekeurig. Hier sturen de bijen actief signalen naar elkaar door.”
Doorgeven
Hoe de onderzoekers tot die conclusie komen? Eigenlijk per toeval. Tijdens een eerdere studie zag het team hoe honingbijen gigantische zwermen vormden. En daarbij viel hen iets vreemds op. Terwijl de honingbijen zich rond de koning verzamelden, staken vele van hen het achterste uiteinde in de lucht en sloegen woest met hun vleugels. “Als ze met hun vleugels wapperen, komt er lucht op de feromoon producerende klieren terecht, waardoor de moleculen wegwaaien,” legt Peleg uit. Maar dat gaat niet willekeurig. “Het signaal wordt in een bepaalde richting geblazen,” gaat Peleg verder. “En die richting is meestal weg van de koningin.”
Vragen
Het zijn interessante bevindingen die onthullen hoe honingbijen op een intrigerende manier met elkaar communiceren. Toch valt er nog veel over dit fascinerende communicatienetwerk te ontraadselen. Geven bijvoorbeeld slechts enkele bijen boodschappen van de koningin aan de rest door, of doet iedereen mee aan de telefoonpiramide? Het zijn boeiende vragen die de onderzoekers in vervolgonderzoek hopen te openbaren.
Tegelijkertijd leren we dankzij de studie niet alleen meer over hoe honingbijen communiceren. “De resultaten zouden op een dag ingenieurs kunnen helpen om efficiëntere telecommunicatienetwerken te ontwerpen – voor mensen,” besluit Peleg.
