Europeanen die op 4 oktober 1582 gingen slapen, werden de volgende ochtend op 15 oktober 1582 wakker. In een poging de kalender weer een beetje synchroon te laten lopen met de natuur, besloot de paus namelijk om in één klap tien dagen over te slaan. En dat ging niet zonder slag of stoot.
Wij weten niet beter dan dat de lente elk jaar op of rond 21 maart start. Maar dat de lente altijd rond die datum start, hebben we te danken aan kleine correcties die we voortdurend toepassen. De schrikkeldag, bijvoorbeeld. Hoe belangrijk die correcties zijn, blijkt wel wanneer we in gedachten even terugreizen naar het jaar 1582. De Juliaanse kalender wordt dan nog volop gebruikt, maar deze kalender begint steeds meer uit de pas te lopen met de seizoenen. In 1582 begint de lente al op 10 maart.
Correctie
“Een correctie kon niet uitblijven,” zo vertelt Michiel van Straaten, schrijver van het boek ‘Tien verdwenen dagen’, aan Scientias.nl. “Er moesten ergens tien dagen verwijderd worden. Dat kon geleidelijk gebeuren, maar paus Gregorius XIII besloot toch om het in één keer te doen. En dus stelde hij een bul op waarin hij schreef dat Europeanen die op 4 oktober 1582 gingen slapen, de volgende dag op 15 oktober 1582 wakker werden.”
Chaos
Het klinkt heel simpel, maar dat was het zeker niet. Tegenwoordig brengen tv, radio en internet ons op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt en wat er soms van ons verwacht wordt. Zo lezen we bijvoorbeeld in de krant dat het schrikkeljaar is en dat februari dus een dagje extra krijgt. Maar hoe moest paus Gregorius XIII in 1582 zonder al die hulpmiddelen alle neuzen in de juiste richting krijgen en er dus voor zorgen dat iedereen zomaar tien dagen weggaf? “Dat is ook niet helemaal gelukt,” vertelt Van Straaten. “Turkije voerde de Gregoriaanse kalender bijvoorbeeld pas in 1927 in.” En ook in Nederland ging lang niet iedereen in 1582 overstag. “Sommige provincies bleven de Juliaanse kalender handhaven. Wanneer je uit zo’n provincie kwam en naar een provincie reisde waar de Gregoriaanse kalender wel was ingevoerd, reisde je dus eigenlijk vooruit in de tijd. Het was best een chaos.” In een poging de chaos een beetje te bedwingen, spraken mensen wanner ze het over data hadden over ‘nieuwe’ en ‘oude’ stijl. Zo werd duidelijk welke kalender men er precies op nahield.
Rente
Niet alleen organisatorisch was het vergeten van tien hele dagen lastig. Ook persoonlijk hadden sommige mensen het er moeilijk mee. “Bijvoorbeeld mensen die huizen verhuurden of hun inkomsten uit rente haalden of belasting inden: zij waren opeens tien dagen inkomsten kwijt.” En ook strenggelovige mensen maakten zich zorgen. “Zij gingen ervan uit dat hun sterfdatum vaststond en dat ze nu dus opeens tien dagen eerder zouden sterven.” Maar voor u medelijden krijgt met deze mensen: bedenk dat deze tien dagen eigenlijk helemaal niet bestonden. Wij hadden ze gecreëerd met onze kalenders, maar de natuur kende ze niet.
Fascinerend
Het verhaal van de tien verdwenen dagen fascineert Van Straaten. “Het laat zien welke enorme impact een labeltje dat wij aan een dag plakken, heeft. Het doet heel veel met mensen.” Maar hij begrijpt dat ergens ook wel. Meetkunde, tijd, afstand: het geeft ons grip op de wereld. Logisch dus dat het wegnemen van tien dagen voor onrust zorgde.
Tegelijkertijd was het ingrijpen van de paus eigenlijk de enige optie. “Als je de lente op 21 maart wilt houden, dan moet je de kalender aanpassen aan de seizoenen.” En dus zullen onze kalenders – hoe we ze ook inrichten – altijd gecorrigeerd moeten worden. “De natuur houdt zich niet aan de afspraken en dus moeten wij onze afspraken maar aanpassen.”
