De vreemdste manen van ons zonnestelsel

Ons zonnestelsel kent niet alleen een ster, acht planeten, een aantal dwergplaneten en een flinke lading asteroïden en kometen, maar ook tientallen manen. En vergis u niet, de manen zijn minstens net zo interessant als de planeten. Maar wat zijn nu de vreemdste manen van ons zonnestelsel? Is er ergens leven mogelijk? Of zijn de manen van ons zonnestelsel zo dood als een pier?

Nereid
Op het eerste gezicht is de maan Nereid van Neptunus een heel gewoon maantje. Het object met een diameter van 340 kilometer is niet te klein, niet te groot en komt qua kleur overeen met onze eigen maan. Wat wél opvallend is, dat is de excentrische baan van deze natuurlijke satelliet. De afstand tot Neptunus varieert van 1,3 miljoen kilometer tot bijna 9,7 miljoen kilometer (ruim dertig keer de afstand aarde-maan). Nereid doet 360 dagen over een rondje om Neptunus en dat is – gezien de grote afstand tot de gasplaneet – helemaal te begrijpen. Wetenschappers denken dat Nereid een ingevangen asteroïde of Kuipergordelobject is, waardoor de satelliet een vreemde baan heeft. Een andere mogelijkheid is dat Triton, de grootste maan van Neptunus, de baan van Nereid ooit verstoorde met een excentrische baan als gevolg.

Io
Io wordt ook wel liefkozend de ‘pizzamaan’ genoemd. De maan van Jupiter heeft namelijk wel eens iets weg van een pizza Margherita. Maar wie is de pizzabakker? Wel, het zijn er drie! Door getijdewerking tussen Io, Jupiter en twee andere manen – Europa en Ganymedes – wordt de kern van de pizzamaan gekneed, waardoor de maan één van de heetste plekken in ons zonnestelsel is. De meest energierijke vulkaan bevindt zich trouwens ook op de Jupitermaan Io. De vulkaan Loki produceert meer warmte dan alle vulkanen op aarde bij elkaar. De caldera alleen al heeft een oppervlakte van ruim 10.000 vierkante kilometer. Is er leven op Io mogelijk? Nee, daarvoor varieert de temperatuur te sterk (-125 graden Celsius tot 1.700 graden Celsius). Mocht u ooit een bezoekje brengen aan Io, neem dan in ieder geval een wasknijper mee. De ijle atmosfeer bestaat grotendeels uit zwaveldioxide, waardoor het op het oppervlak stinkt naar rotte eieren.

Europa
Europa is net als Io één van de vier grote manen van Jupiter. Bijzonder aan Europa is dat er mogelijk een vloeibare oceaan schuilt onder het bevroren oppervlak van de maan. Het water is vloeibaar, omdat het vervallen van radioactieve elementen in het gesteente in de kern zorgt voor stralingsenergie en dus voor warmte. Deze oceaan is mogelijk 100 kilometer diep en bevat twee keer zoveel water als de oceanen op aarde. Geoloog en planeetdeskundige Richard Greenberg van de universiteit van Arizona denkt dat het water onder het ijzige oppervlak van Europa veel vrije zuurstof heeft. Hierdoor is het mogelijk dat er complexe organismen onder het ijs van Europa leven, maar dat is tot nu toe niet bevestigd. Eén ding is zeker: de ruimtesonde van de Europa Jupiter System Mission mag deze bijzondere maan niet missen. De ruimtesonde lanceert waarschijnlijk in 2020 en komt waarschijnlijk in 2026 aan bij Jupiter.

Miranda
Zin om een berg te beklimmen? Klim dan in een ruimteschip en ga naar de maan Miranda van Uranus. Miranda is de Grand Canyon in het kwadraat. Het lijkt alsof verschillende brokstukken aan elkaar zijn gelijmd om de maan te creeren. Het is een mysterie waarom de maan Miranda grote ravijnen, gigantische bergen en lange scheuren heeft. Is de kosmische legpuzzel verkeerd opgelost of komt het door de opwelling van gedeeltelijk gesmolten ijs op het oppervlak? Wetenschappers zijn er nog niet uit. Verder is Miranda overigens niet zo heel erg bijzonder. Het maantje heeft een diameter van 472 kilometer, draait in 1,4 dagen om Uranus op een afstand van 130.000 kilometer en er heerst een temperatuur van -187 graden Celsius.

Iapetus
Astronomen verbazen zich nog altijd over de vreemde richel op de maan Iapetus van Saturnus. Deze maan lijkt exact op een walnoot. Waarschijnlijk is de richel ontstaan door een maan. Professor William B. McKinnon van de Washington universiteit en professor Andrew Dombard van de universiteit van Illinois vermoeden dat het andere maantje onder invloed van getijdenkrachten uit elkaar is gevallen. Hierdoor ontstond er een soort ring van puin rondom Iapetus. Dit materiaal is rond de evenaar op Iapetus neergestort, waardoor de bergrug ontstond. Wat ook apart is, is dat Iapetus een witte en een zwarte kant. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat één zijde van de maan altijd gericht is naar Saturnus, namelijk de donkere zijde. Wetenschappers denken dat de rode stofdeeltjes van Saturnus de voorkant van Iapetus rammen, waardoor die kant de afgelopen miljarden jaren donkerder is geworden dan de achterkant. Een langdurig proces, maar het werkt blijkbaar wel!

Titan
De maan Titan van Saturnus blijft verbazen en mag natuurlijk niet op deze lijst ontbreken. Titan is de enige maan in ons zonnestelsel met een dichte atmosfeer. Deze atmosfeer bestaat grotendeels uit methaan en ethaan. Verder lijkt de maan best wel op onze aarde. Zo zijn er oceanen, valt er af en toe een regenbuitje en daarnaast kent Titan seizoenen. De grootste vraag anno 2011 is: is er leven op Titan? De Cassini-ruimtesonde ontdekte vorig jaar dat waterstof- en acetyleenmoleculen op Titan verdwijnen. Dit kan een niet-biologische reactie zijn, maar het is ook mogelijk dat organismen waterstof en acetyleen opnemen. Als er organismen voorkomen op Titan, dan zijn ze mogelijk heel anders dan op aarde.

Maan
Tjah, de mooiste maan blijft toch onze eigen maan, de op vijf na grootste maan van ons zonnestelsel. Iedere avond genieten miljoenen mensen van het prachtige aangezicht van onze natuurlijke satelliet. De maan en de aarde: al miljarden jaren een vertrouwd paar. Helaas verliest de aarde grip op de maan, waardoor de afstand tussen de twee hemellichamen ieder jaar drie centimeter groter wordt. Maar wees niet bang, op kosmische schaal is dit vrijwel niets. De maan heeft een verleden, maar heeft ook toekomst. De maan was ooit ‘one small step for man, one gaint leap for mankind’. In de toekomst zal er wellicht een bemande ruimtebasis op de maan worden gebouwd. Het startpunt voor een verdere reis door het heelal.

Bronmateriaal

Verschillende encyclopedieën en naslagwerken.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd