Nieuw onderzoek suggereert dat niet mensen, maar klimaatverandering het opmerkelijke beest fataal werden.
De wolharige mammoet behoort tot de uitgestorven megafauna: grote zoogdieren die in een grijs verleden op aarde rondliepen, maar inmiddels zijn verdwenen. Van verschillende van deze grote zoogdieren wordt aangenomen dat hun uitsterven samenhing met de opkomst van de moderne mens. Maar van de wolharige neushoorn weten we nu bijna zeker dat deze niet door mensen over de kling is gejaagd, zo schrijven onderzoekers in het blad Current Biology. Genetisch onderzoek wijst namelijk uit dat deze weinig hinder ondervond van onze voorouders, maar des te meer van een veranderend klimaat.
Genetisch onderzoek
De onderzoekers bogen zich over het DNA van 14 wolharige neushoorns die tot zo’n 18.500 jaar geleden in Siberië leefden. Het DNA van de dieren kan meer vertellen over de omvang en stabiliteit van de populatie waar ze deel van uitmaakten, zo vertelt onderzoeker Edana Lord aan Scientias.nl. “Door te kijken naar genetische variatie in het genoom kunnen we zien hoe de populatiegrootte veranderd is.” In een grotere populatie zie je over het algemeen meer genetische diversiteit, dan in een kleine populatie, waar dieren weinig ‘keus’ hebben als het om partners gaat en misschien zelfs gedwongen zijn om met verwante soortgenoten te paren, waardoor de genetische diversiteit nog sterker terugloopt.
Het DNA van de wolharige neushoorns bleek zo een behoorlijk verrassend beeld te schetsen van hoe het de populatie in de tienduizenden jaren voor het uitsterven verging. “We ontdekten dat de populatie nadat deze zo’n 29.000 jaar geleden, aan het begin van een koude periode, groeide, eigenlijk constant bleef en dat er weinig inteelt plaatsvond,” vertelt onderzoeker Nicolas Dussex. Het is verrassend, omdat er in de genoemde periode al mensen in Siberië te vinden waren. “Oorspronkelijk werd gedacht dat mensen 14.000 of 15.000 jaar geleden, dus rond de periode waarin de wolharige neushoorns uitstierven – in het noordoosten van Siberië aankwamen,” vertelt onderzoeker Love Dalén. “Maar recent zijn er verschillende veel oudere nederzettingen ontdekt, waaronder eentje van ongeveer 30.000 jaar oud. Dus de populatiekrimp die de wolharige neushoorns in aanloop naar hun uitsterven doormaakten, valt niet langer samen met de aankomst van mensen in dit gebied. Sterker nog: we zien in deze periode (de periode waarin mensen in het noordoosten van Siberië leven, red.) zelfs dat de populatie iets groeit.”
Klimaat
In hun studie zien de onderzoekers dat wolharige neushoorns tot zo’n 18.500 jaar geleden ronduit floreerden. En toch stierven ze 4500 jaar later, dus rond 14.000 jaar geleden, uit. Het betekent dat het ergens tussen 18.500 en 14.000 jaar geleden fout ging en mensen hebben er – afgaand op het feit dat zij toen al duizenden jaren in het gebied leefden – dus waarschijnlijk weinig mee te maken. Maar waarom is de wolharige neushoorn er dan niet meer? “Hoewel we menselijke inmenging niet helemaal uit kunnen sluiten, suggereren wij dat het uitsterven van de wolharige neushoorn sterker samenhing met het klimaat,” aldus Lord.
Interstadiaal
De onderzoekers trekken die conclusie onder meer op basis van hun genetische data. Daaruit blijkt dat de wolharige neushoorn over genetische mutaties beschikte waardoor deze uitermate aangepast was aan een leven in het ijzige Siberië, maar wellicht wat minder opgewassen was tegen hogere temperaturen. En die hogere temperaturen kwamen rond de periode waarin de wolharige neushoorn uitstierf, opdoen. “De klimaatperiode die samenvalt met het uitsterven van de wolharige neushoorn wordt het Bølling–Allerød Interstadiaal genoemd,” zo vertelt Lord aan Scientias.nl. “Dit was een periode waarin de temperatuur snel opliep en de steppetoendra plaatsmaakte voor bosachtige vegetatie. Voor een aan de kou aangepaste soort zoals de wolharige neushoorns was een snelle opwarming en verandering van het leefgebied niet ideaal.”
Vervolgonderzoek
De onderzoekers hopen in de nabije toekomst genetisch materiaal van wolharige neushoorns te kunnen onderzoeken die tussen 18.500 en 14.000 jaar geleden leefden en zo een nog gedetailleerder beeld te kunnen schetsten van hun ondergang. Maar voor nu kunnen wij mensen onze handen in onschuld wassen. “Aangenomen wordt dat mensen een belangrijke drijvende kracht zijn achter het uitsterven van megafauna,” aldus Lord. “In sommige delen van de wereld – bijvoorbeeld in Nieuw-Zeeland – hebben mensen waarschijnlijk ook wel tot het uitsterven van megafauna geleid. Maar in Siberië zien we dat de aankomst van mensen niet zo’n impact heeft op de megafauna-populaties en het uitsterven van bijvoorbeeld de wolharige mammoet en -neushoorn. Ik denk dat dit het idee dat mensen verantwoordelijk zijn voor het uitsterven van alle megafauna aan het wankelen brengt en laat zien dat extincties veel complexer zijn en vaak niet door slechts één factor veroorzaakt worden.”
Het onderzoek geeft niet alleen een beter beeld van de verdwijning van de wolharige neushoorn, maar heeft ook implicaties voor de talloze soorten die momenteel – in veel gevallen wél door toedoen van mensen – in de knel zitten. “Door te kijken naar het uitsterven van vroegere soorten kunnen we beter gaan begrijpen hoe een populatie of soort die uit kan gaan sterven er genetisch gezien uitziet en achterhalen hoelang kleine populaties in staat zijn om stand te houden.”
