Van rechts ziet de vogel eruit als een mannetje en links als een vrouwtje.
Het lijkt bijna alsof iemand een mannetjes- en een vrouwtjesvogel doormidden heeft geknipt en vervolgens de twee helften met uitzonderlijke precisie aan elkaar heeft geplakt. Maar dat is zeker niet het geval. Onderzoekers zijn op een hele zeldzame vogel gestuit die écht half man en half vrouw is. Een zeldzaamheid.
De vogel
Het gaat om een roodborstkardinaal; een Amerikaanse zangvogel die voorkomt in Noord-Amerika en Mexico. De vogel werd op 24 september 2020 gespot en vervolgens voorzichtig gevangen om hem wat beter te kunnen bestuderen. Want de vogel is hoogst uniek. De rechterkant van het lichaampje is namelijk bedekt met roze en zwarte veren, kenmerkend voor een mannetjesvogel. Links beschikt de vogel juist over gele en bruine veren. En dat is weer precies zoals vrouwelijke exemplaren.
Het verschijnsel van een dier dat zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken vertoont, wordt ook wel gynandromorfisme genoemd. En de vondst van een gynandromorfe vogel is ontzettend zeldzaam. “Tot op heden – sinds de telling in 1961 begon – zijn er slechts vijf gynandromorfe vogels ontdekt in een dataset van 800.000 vogels,” vertelt onderzoeker Annie Lindsay aan Scientias.nl. Tenminste, waar we weet van hebben. “Deze vogels waren allemaal seksueel dimorf, wat betekent dat mannetjes en vrouwtjes over een anders gekleurd verenkleed beschikken,” gaat Lindsay verder. “Het Carnegie Museum of Natural History heeft tien gynandromorfen in de collectie die monomorf zijn. Over die vogels is vastgesteld dat ze gynandromorfen zijn op basis van intern onderzoek naar hun geslachtsklieren.”
Uitzonderlijk
Dat onderzoekers nu op een gynandromorfe vogel zijn gestuit, is dus heel uitzonderlijk. De laatste keer dat dat gebeurde was in 2005. “Ik had echt niet verwacht dat ik het ooit nog een keer zou meemaken,” zegt Lindsay. “Het hele team was erg opgewonden. Voor velen was dit echt een once-in-a-lifetime-ervaring. Iemand beschreef het zelfs als ‘het zien van een eenhoorn’ en een ander kreeg een adrenalinekick.” En dat is ook niet zo verwonderlijk. “Gynandromorfisme is heel ongebruikelijk en vormt een uitstekend voorbeeld van een fascinerend genetisch proces dat maar weinig mensen ooit zullen tegenkomen.”
Hoe werkt het?
De vraag is natuurlijk hoe het kan dat de unieke Amerikaanse zangvogel zowel over mannelijke, als vrouwelijke kenmerken beschikt. “Wanneer vrouwelijke vogels een eitje produceren, moet de helft van het genetische materiaal weggegooid worden in een pakket dat ook wel een poollichaampje wordt genoemd,” legt Lindsay desgevraagd uit. “Als het eitje dit poollichaampje echter niet uitwerpt, kunnen zowel het poollichaampje als de kern van het eitje worden bevrucht.” Als twee zaadcellen vervolgens een ei bevruchten dat over twee kernen in plaats van één kern beschikt, en deze kernen zich vervolgens afzonderlijk beginnen te delen, dan kunnen beide kanten van het lichaam van het embryo in theorie hun eigen geslacht vormen. En dat is waarschijnlijk bij de unieke roodborstkardinaal het geval geweest.
Voortplanting
Daarnaast rijst de vraag of deze vogel in staat is om zich voort te planten. Aangezien bij vogels normaliter alleen de linker eierstok functioneel is, en de gynandromorfe roodborstkardinaal aan de linkerkant vrouw is, zou de vogel – in theorie – in staat zijn om zich voort te planten. Mits de vogel met succes met een mannetje weet te paren. En dat wordt nog een hele uitdaging. Als de vogel namelijk blijkt te zingen als een mannetje, kan dit voor verwarring zorgen en juist vrouwtjes aantrekken. Ook zou dit een territoriale reactie bij andere mannetjes kunnen opwekken. En dat maakt het voortbrengen van nakomelingen natuurlijk een tikkie lastiger.
Zichzelf bevruchten
Of de vogel in dat geval zichzelf kan bevruchten? We legden het Chase Mendenhall van de Vogelbescherming voor. “Dat zou hoogst onwaarschijnlijk zijn, ondanks dat bij dit soort vogels de productie van eitjes en sperma wordt beïnvloed door hormonen,” antwoordt hij. “Het is echter niet waarschijnlijk dat gynandromorfe vogels gelijktijdig zowel eitjes als sperma produceren. Maar gynandromorfe soorten zijn zo zeldzaam, dat het ook niet kan worden uitgesloten.”
Ondertussen vliegt de zeldzame vogel weer vrijelijk rond in de natuur. “Toen we tijdens onze periodieke expeditie op de vogel stuitten, verzamelden we gegevens over de soort, leeftijd, geslacht, vleugellengte, tarsuslengte, vetpercentage en massa,” vertelt Lindsay. “Daarna namen we monsters van de veren van elke kant voor genetische analyse. We namen nog enkele foto’s en maakten een korte video. Vervolgens lieten we de vogel weer vrij, zodat hij zijn migratie kan voortzetten.”
