Wat zijn de fraaiste ruimtefoto’s van de afgelopen tien jaar? Bezoekers van Scientias.nl mochten stemmen op hun favoriete kiekje. In de lijst ontbreken selfies van Curiosity en beelden van de Philea-lander op komeet 76P. Maar welke foto’s zijn dan wel gekozen?
1. Eerste foto van een zwart gat (19,8% van de stemmen)
Met 19,8% van de stemmen is de foto van het zwarte gat officieel dé ruimtefoto van het decennium geworden. Ironisch genoeg verloor deze foto de Ruimtefoto van het jaar 2019-verkiezing.
Dit jaar is er voor het eerst een foto van een zwart gat gemaakt. Daarmee is nu officieel bewezen: zwarte gaten bestaan! Overigens is dit geen foto van het daadwerkelijke zwarte gat, want we zien hier de schaduw van de waarnemingshorizon. Onderzoekers slaagden daarin door bestaande radiotelescopen wereldwijd samen te laten werken, zodat een gigantische virtuele telescoop ontstond. Hier lees je het verhaal achter deze foto.
2. De Arendnevel – 2015 (10,9% van de stemmen)
Eén van de mooiste astrofoto’s van het decennium is deze foto uit 2015. We zien hier de beroemde Arendnevel, ook wel bekend van de film Contact (zie video hieronder vanaf 2 minuten). De stofpilaren zijn vereeuwigd door de Hubble-ruimtetelescoop. Hoewel de zuilen al in 1995 door deze telescoop zijn gefotografeerd, is de nieuwste foto veel scherper. De telescoop gebruikte namelijk zijn high-end Wide Field Camera 3, die in 2009 op de telescoop is geïnstalleerd. In de pilaren van de Arendnevel worden nieuwe sterren geboren. Deze sterren produceren warmte, waardoor de pilaren in de toekomst langzaam van binnen uit worden vernietigd. Dit zullen wij overigens nooit meemaken, omdat het hele proces tienduizenden jaren duurt.
3. ARP 273 – 2011 (10,3% van de stemmen)
Met de foto van deze galactische roos vierde Hubble begin dit decennium zijn 21ste verjaardag. Het tweetal sterrenstelsels Arp 237 bevindt zich dicht bij elkaar in de buurt. Het grote spiraalstelsel UGC 1810 (boven) werkt invloed uit op het kleine buurstelsel UGC 1813 (onder). Hierdoor lijkt het stelsel op een galactische roos.
De afstand tot Arp 273 is 300 miljoen lichtjaar. Toch zien we vanaf de aarde hoe veel nieuwe sterrenhopen geboren worden in de spiraalarmen van UGC 1810. Wellicht zijn sommige sterren in deze sterrenhopen op dit moment al uitgedoofd, maar dat zullen we over 300 miljoen jaar pas weten. Zo lang doet licht er namelijk over om ons te bereiken.
4. De Zuidelijke Krabnevel – 2019 (8,2% van de stemmen)
De Zuidelijke Krabnevel is één van de vele verschijnselen in de ruimte waar we dankzij ruimtetelescoop Hubble (letterlijk) een beter beeld van hebben gekregen. De nevel is ontstaan door de interactie tussen twee sterren die samen een dubbelstersysteem vormen. Het gaat om een rode reus – een ster die zich in één van de laatste fasen van zijn leven bevindt – en een witte dwerg – een ster die echt aan het einde van zijn levenscyclus is en waarin geen kernreacties meer plaatsvinden. De rode reus werpt zijn buitenste lagen af en een deel van het weggeduwde materiaal wordt aangetrokken door de witte dwerg. En wanneer er maar genoeg van het de rode reus afkomstige materiaal op de witte dwerg valt, stoot ook deze het materiaal weer af. Het hele proces resulteert in de zandlopervormige nevel die bekend staat als de Zuidelijke Krabnevel.
5. Juno kiekt grillige atmosfeer van Jupiter – 2018 (7,1% van de stemmen)
Juno arriveerde in juli 2016 bij Jupiter – de grootste planeet in ons zonnestelsel. De sonde moet onder meer vast zien te stellen of de gasreus een vaste kern heeft en hoe de atmosfeer van Jupiter in elkaar steekt. Burgerwetenschappers Gerald Eichstädt en Seán Doran hebben gegevens van de Juno-ruimtesonde gebruikt om een prachtige foto van Jupiters atmosfeer te maken. De nieuwe foto is gemaakt op 16 december 2017, toen Juno ruim 13.000 kilometer verwijderd was van het wolkendek van Jupiter. De resolutie bedraagt ruim negen kilometer per pixel. Aan de rechterkant van de foto zie je een glimp van de dag-nachtgrens.
6. Pluto in volle glorie – 2015 (6,1% van de stemmen)
Honderd jaar vroegen we ons allemaal af: hoe ziet de (dwerg)planeet Pluto er eigenlijk uit? In 2015 kwam eindelijk het antwoord op de vraag. De New Horizons-ruimtesonde vloog langs de dwergplaneet en fotografeerde Pluto en Charon. Op de foto is het witte hart van Pluto duidelijk zichtbaar. Dit hart is 1.600 kilometer breed, oftewel even ver als de afstand van Amsterdam naar Barcelona. Het hart wordt Sputnik Planum genoemd: een relatief gladde, bevroren vlakte met een oppervlak dat niet ouder is dan honderd miljoen jaar. Het is een schitterende foto en het benadrukt de grootsheid van de New Horizons-missie.
7. De prachtige Orionnevel – 2016 (5,9% van de stemmen)
De allermooiste ruimtefoto van het jaar 2016 was deze schitterende foto van de beroemde Orionnevel. Niet alleen sterren, maar ook bruine dwergen en eenzame planeetachtige objecten zijn op deze foto te zien. De beroemde Orionnevel ligt ruim 1.300 lichtjaar van de aarde en is met het blote oog zichtbaar. Daarmee is het één van de helderste nevels. Omdat de Orionnevel niet ver van de aarde verwijderd is, is de kraamkamer een perfect proefobject om meer te weten te komen over de vorming van nieuwe sterren. De foto is gemaakt door het HAWK-I infraroodinstrument van ESO’s Very Large Telescope.
8. Lagunenevel – 2018 (5,5% van de stemmen)
Ter ere van de verjaardag van de ruimtetelescoop hebben NASA en ESA eerder dit jaar een prachtige foto vrijgegeven van de spannende Lagunenevel. Deze gigantische nevel is zo’n 55 lichtjaar breed en 20 lichtjaar hoog. Hoewel deze op 4000 lichtjaar afstand van de aarde staat, is de nevel door die enorme omvang vanaf de aarde met het blote oog te zien. Maar echt spectaculair wordt het pas als je met een krachtige ruimtetelescoop op de nevel inzoomt.
9. Antennestelsels door Hubble, Spitzer, Chandra – 2010 (4,5% van de stemmen)
De botsende Antenne-stelsels bevinden zich op zo’n 62 miljoen lichtjaar van de aarde. De foto bestaat uit beelden van de Hubble Space Telescope, het Chandra X-Ray Observatory en de Spitzer Space Telescope en toont een kosmische botsing die al zeker 100 miljoen jaar bezig is. Door de botsing ontstaan stof- en gaswolken die op hun beurt weer leiden tot de vorming van miljoenen sterren. Een fabelachtige chaos! De rode delen van de foto zijn in 2003 door de Spitzer Space Telescope vastgelegd. De blauwe stukken nam het Chandra X-Ray Observatory in 1999 voor haar rekening en het gouden gedeelte fotografeerde Hubble in 2004 en 2005.
10. Messier 106 – 2013 (4% van de stemmen)
We sluiten de lijst af met deze prachtige Hubble-foto van Messier 106 uit 2013. Messier 106 bevindt zich op ongeveer twintig miljoen lichtjaar van de aarde. In het hart van het spiraalvormige sterrenstelsel vinden we een supermassief zwart gat dat honger heeft. Het trekt voortdurend gas naar binnen. Wanneer dit gas richting het zwarte gat cirkelt, warmt het op en geeft het straling af.
Op de foto is nog een bijzonder kenmerk van Messier 106 bijzonder goed te zien. De meeste spiraalvormige sterrenstelsels hebben twee armen, maar Messier 106 lijkt er vier te hebben. In tegenstelling tot de twee ‘normale’ armen bestaan de twee extra armen niet uit sterren, maar uit heet gas.
