Bovendien kunnen ze elkaar versterken, wat mogelijk tot een wereldwijde crisis in de komende eeuw gaat leiden.
Een grootschalig onderzoek waar maar liefst 200 wetenschappers mee gemoeid waren, drukt ons wederom met de neus op de feiten. In de studie wijzen de onderzoekers naar aanleiding van een omvangrijke vragenlijst onder wetenschappers de vijf grootste bedreigingen voor de mensheid aan. De conclusie is misschien weinig verrassend, maar toch enigszins opmerkelijk. Want uit de bevindingen blijkt dat klimaatverandering (1), extreme weersomstandigheden van orkanen tot hittegolven (2), de achteruitgang van de biodiversiteit en belangrijke ecosystemen (3), voedselzekerheid (4) en afnemende zoetwatervoorraden (5) elk een enorme uitdaging gaan vormen voor de mensheid in de komende eeuw.
Bedreigingen
Wat hier precies opmerkelijk aan is? Een dreigende nucleaire oorlog, een economische crisis of politieke onrust hebben de top vijf blijkbaar niet gehaald. Milieugerelateerde problemen lijken het dus te winnen. “Dat is inderdaad de meest verrassende bevinding,” zegt ook onderzoeker Maria Ivanova tegen Scientias.nl. “De top vijf risico’s kunnen allemaal worden gekoppeld aan veranderingen in het milieu die andere wereldwijde risico’s overtreffen. We zien het overal om ons heen: verwoestende branden, overstromingen en andere kritieke omstandigheden die het gevolg zijn van het verlies van evenwicht in de natuur. Dit weerspiegelt dus de collectieve mening van wetenschappers. Wat echter nog opvallender is, is dat de wereldwijde zakelijke elite dezelfde mening erop na houdt. Uit een vragenlijst – de jaarlijkse Global Risks Perception Survey – onder ongeveer 750 leden van het World Economic Forum blijkt dat dezelfde vijf punten als de belangrijkste wereldwijde risico’s worden aangestipt.”
Top 5
De top 5 werd samengesteld uit een lijst van 30 wereldwijde bedreigingen waar onze aarde mee wordt geconfronteerd. Bovendien werden de kwesties gekozen op basis van hun impact, maar ook op basis van waarschijnlijkheid. De onderzoekers benadrukken dat de vijf kwesties de potentie hebben om elkaar catastrofaal te beïnvloeden en te versterken, “op een manier die kan leiden tot een wereldwijde crisis,” zo schrijven ze in hun vijftig pagina’s tellende rapport. Extreme hittegolven kunnen bijvoorbeeld de opwarming van de aarde versnellen, waardoor grote hoeveelheden opgeslagen koolstof vanuit aangetaste ecosystemen naar de atmosfeer wordt getransporteerd, wat tegelijkertijd kan zorgen voor waternood en voedselschaarste. Het verlies van biodiversiteit verzwakt bovendien het vermogen om extreme temperaturen het hoofd te bieden, waardoor eveneens onze voedselzekerheid op losse schroeven komt te staan.
Weinig verrassend
“We denken misschien dat de ranglijst verrassend is, maar dat is deze eigenlijk niet,” zo stelt Ivanova. “Wetenschappers en politici waarschuwen al tientallen jaren voor de achteruitgang van onze planeet.” Wat dat betreft is de huidige studie ook niet nieuw. Al vele eerdere studies onderstreepten de bedreigingen waar onze aarde op dit moment mee wordt geconfronteerd. Toch vindt Ivanova dat de studie een belangrijke bijdrage levert. “Waarin dit onderzoek zich in onderscheidt, is dat het wijst op de onderlinge verbondenheid van de wereldwijde risico’s,” legt ze desgevraagd uit. “Ze gebeuren niet op zichzelf en kunnen daarom ook niet als afzonderlijke gebeurtenissen worden aangepakt. Een gezamenlijke strategie is noodzakelijk. Bovendien kunnen we nu vergelijken wat wetenschappers als de belangrijkste risico’s beschouwen en hoe het bedrijfsleven en beleidsmakers erover denken. Dat was tot nu toe nog niet mogelijk. Is er een wereldwijde consensus? Zo ja, dan kunnen we een scala aan mogelijkheden in kaart brengen om van perceptie naar actie over te gaan.”
Onverschillig
Toch zit daar op dit moment nog niet echt gas achter. Bovendien lijkt het erop dat al het negatieve nieuws over klimaatverandering mensen alleen maar onverschilliger maakt. “Het klopt inderdaad dat mensen het risico lopen om zich een beetje hulpeloos te voelen,” zegt Ivanova. “Maar op dit moment horen we niet alleen wat er op de aarde gebeurt, we zíen het ook. En dat zou ons eigenlijk wakker moeten schudden en moeten aansporen om krachtiger en ambitieuzer samen te gaan werken. Meer weten is juist belangrijk en onmisbaar. We sluiten ook niet onze oren als een arts ons inlicht over een opgelopen ziekte. Integendeel, hoe meer we weten, hoe proactiever we kunnen zijn. En dat is te zien aan de jongeren die vandaag de dag op straat, in rechtszalen en bedrijven opstaan. Het tij keren is niet onmogelijk, maar vereist wel gezamenlijke inspanningen.”
Verantwoordelijkheid
Actie op alle niveaus – van het individu tot het mondiale bestuur – is dus noodzakelijk willen we de bedreigingen aanvechten. “Wat cruciaal is, is dat de verantwoordelijkheid voor het aanpakken van de crisis niet alleen aan het individu wordt overgelaten,” stelt Ivanova. “We hebben ambitieuze bedrijven nodig, maar daarvoor hebben we weer het juiste politieke- en beleidskader nodig. Uiteindelijk zijn het de overheden die het noodzakelijke regelgevingskader zullen opstellen waar binnen bedrijven kunnen opereren. De rechtszaak tegen klimaatverandering van Urgenda in Nederland benadrukt het belang en de politieke verantwoordelijkheid van de overheid en de waarde van het maatschappelijke middenveld dat de status-quo kan aanvechten.”
Een paar jaar geleden klaagde de organisatie Urgenda – samen met 900 mede-eisers – de Nederlandse Staat aan. Urgenda vond dat de Nederlandse Staat te weinig deed om klimaatverandering tegen te gaan. Zo zou de Nederlandse Staat meer moeten doen om burgers tegen klimaatverandering te beschermen en zou de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25% moeten zijn afgenomen ten opzichte van 1990. De rechter stelde Urgenda tot drie keer toe in het gelijk. Het betekent dat de overheid nu echt aan de bak moet. De vraag is echter of de eis van Urgenda na jaren juridisch getouwtrek nu nog wel haalbaar is. Waarschijnlijk niet. Maar kijken hoever je kunt komen en daar vervolgens ook na 2020 met gezwinde spoed op voortborduren is zonder meer een stap in de goede richting. En misschien wel het beste waarop we nu nog kunnen hopen.
Dat het roer nu echt om moet, staat voor Ivanova buiten kijf. “Overheden en bedrijven moeten brutaler en sneller zijn met het ontwikkelen van een koolstofvrije economie, het duurzamer produceren van voedsel en het bieden van schoon water en schone lucht,” vindt ze. Toch rijst de vraag of we onderhand niet al te laat zijn. “Ik heb net het boek van Christiana Figueres uitgelezen; de voormalige secretaris-generaal van het UNFCCC,” zegt Ivanova. “En ik ben het eens met de conclusie die ik graag even quote. ‘Zelfs op dit late tijdstip,’ zo schrijft ze, ‘hebben we nog steeds een keuze over onze toekomst. En daarom telt elke maatregel die we vanaf dit moment ondernemen. Bovendien zijn we in staat om de juiste keuze te maken over onze eigen bestemming. We zijn niet gedoemd tot een verwoestende toekomst en de mensheid is niet onvermogend om op grote problemen te reageren. We hebben de plicht om te hopen en een verantwoordelijkheid om te handelen. En die verantwoordelijkheid is bijzonder dringend voor regeringen en internationale organisaties’.”
