Hij kreeg een carte blanche mee naar Auschwitz en heeft die benut. In het laboratorium van dokter Jozef Mengele kon alles. In dienst van een sadistische en fatale wetenschap heiligde het schimmige doel alle middelen. Slechts weinigen kunnen het navertellen, maar Mengeles gruwelijke erfenis wordt nooit vergeten. Uit ons archief: een man die de medische wereld op vreselijke wijze verrijkte.
Ergens in mei 1943 stapt dokter Jozef Mengele het concentratiekamp Auschwitz binnen. In het Poolse vernietigingskamp is de beschaafde wereld verder weg dan ooit. Dood en ziekte regeren. Mengeles aanwezigheid verandert dat niet. De arts lijkt niet in mensen, maar in experimenten te denken. Hij wordt daartoe aangemoedigd door zijn mentor professor Otmar Freiherr von Verschuer. Hun beider interessegebied – genetica – is nog tamelijk onontgonnen en kan de nodige proefpersonen gebruiken. Veel experimenten lopen in de universiteit tegen ethische grenzen aan, maar in Auschwitz – ver van de wereld waarin wetten en regels gelden – kan Mengele ongehinderd zijn gang gaan.
Tweelingen
Vooral tweelingen hadden Mengeles interesse. Ze werden er bij aankomst in het kamp al direct uitgepikt. “Zodra de SS’er wist dat we een tweeling waren, werden Mirjam en ik bij onze moeder weggehaald, zonder waarschuwing, zonder uitleg,” vertelt Eva Mozes, overlevende van Auschwitz. De tweelingen werden in eerste instantie – in vergelijking met de andere gevangenen – als koningen behandeld. Mengele zorgde ervoor dat ze hun haar en kleding mochten houden en was uitermate vriendelijk. De kinderen kregen snoep en chocolade en noemden de arts soms zelfs oom Mengele. De vriendelijkheid verdween echter snel wanneer de tweelingen aan de eerste experimenten onderworpen werden.
Experimenten
De tweelingbroers en -zussen waren uitermate geschikt om te zien hoe het precies met de erfelijkheid zat. Zo bracht Mengele bij diverse tweelingen ziektekiemen in en bestudeerde hij de ontwikkeling die ze vervolgens doormaakten. Veel van zijn analyses stuurde hij direct door naar Von Verschuer. Verschillende experimenten gingen ver. Zo is bekend dat Mengele ooit eens een tweeling letterlijk aan elkaar naaide zodat hij zijn eigen Siamese tweeling had. Ook werd het bloed van de ene tweeling bij de andere tweeling ingespoten. Hij zette lichaamsdelen af, probeerde haar en ogen met diverse chemische stoffen aan het Arische ideaal te laten voldoen en steriliseerde mensen. De meeste chirurgische ingrepen werden zonder verdoving uitgevoerd. “Op een dag werd mijn tweelingbroer Tibi voor enkele speciale experimenten meegenomen,” vertelt Moshe Offer. “Dokter Mengele was altijd al meer geïnteresseerd in Tibi. Ik weet niet precies waarom, misschien omdat hij de oudste was. Mengele opereerde Tibi verschillende keren. Eén keer opereerde hij zijn wervelkolom, waardoor mijn broer verlamd raakte. Hij kon niet meer lopen. Toen hebben ze zijn geslachtsorganen weggehaald. Na de vierde operatie heb ik Tibi niet meer gezien.”
Resultaten
De in Duitsland achtergebleven dokters waren dolblij met alle resultaten die Mengeles onderzoek opleverde. De artsen hadden dan ook meer dan genoeg materiaal. Zo merkte professor Hallervorden in die tijd in een brief op dat hij 697 hersenen heeft mogen ontvangen. Heinrich Himmler noemt Auschwitz bijzonder geschikt voor de experimenten. Het kamp was zo groot dat de gillende proefpersonen niet door het hele kamp te horen waren.
Niet alleen
De beestachtige praktijken van dokter Mengele staan niet op zichzelf. Er waren veel meer wetenschappers die misbruik maakten van hun (gebrek aan) kennis en status. De beruchte dokter Carl Clauberg bijvoorbeeld. De gyneacoloog werd door Heinrich Himmler gevraagd om de mensen die het in zijn ogen niet waard waren nageslacht te krijgen, te steriliseren. In eerste instantie werden de methoden hiertoe nog op dieren uitgeprobeerd, maar al snel verplaatste de arts zijn onmenselijke experimenten naar blok 10 in Auschwitz. Hij spoot bijtende zuren in de baarmoeder van zijn ‘proefpersonen’ en hoopte zo een infectie te veroorzaken die de vrouwen voor altijd onvruchtbaar zou maken. Volgens schattingen zou hem dat in zo’n 700 gevallen gelukt zijn. Veel vrouwen kunnen het echter niet meer navertellen.
Argentinië
Zodra de oorlog ten einde loopt, brengt Mengele zichzelf en zijn onderzoeksresultaten zo spoedig mogelijk in veiligheid. Hij vlucht naar het westen, wordt nog enkele keren vastgehouden, maar weet temidden van de naoorlogse chaos toch weer te ontsnappen. Hij begint een nieuw leven in Argentinië. In 1960 herkent een overlevende van Auschwitz hem. De dame zou nog door Mengele zijn gesteriliseerd en geeft de oorlogsmisdadiger direct aan bij de politie. Niet veel later wordt het lichaam van de vrouw in een grot gevonden. Van Mengele wordt niets meer vernomen. In 1979 sterft de kamparts. Een beroerte wordt hem fataal. Zijn dood wordt lang geheim gehouden en diverse opsporingsdiensten blijven hem zoeken. In 1985 wordt bekend dat Mengele echt dood is. En daarmee lijkt een gruwelverhaal voorbij. Maar niets is minder waar.
Brazilië
‘Nazi angel of death Josef Mengele ‘created twin town in Brazil’ kopt de Britse Telegraph in januari 2009. Historici verbazen zich al jaren over het enorme aantal tweelingen dat in het Braziliaanse stadje Candido Godoi wordt geboren. Eén op de vijf bevallingen resulteert in een tweeling. Normaal gesproken is dat slechts één op de tachtig. Opvallend genoeg hebben de meeste Braziliaanse tweelingen ook nog eens blond haar en blauwe ogen. Het mysterie lost zichzelf op, nadat dorpelingen vertellen dat Mengele Candido Godoi in het verleden regelmatig met een bezoekje vereerde. Hij deed zich eerst voor als veearts, maar ging later ook de vrouwen behandelen. “Er is bewijs dat hij vrouwen bezocht, hun zwangerschap volgde en hen met diverse nieuwe types medicijnen en preparaten behandelde,” vertelt Jorge Camarasa, schrijver van het boek Mengele: The Angel of Death in South America. “Hij had het over kunstmatige inseminatie bij mensen. Hij bleef ook met dieren werken en verkondigde dat hij in staat was om een koe een mannelijke tweeling te laten produceren.”
Camarasa kan dan ook maar één conclusie trekken: “Ik denk dat Candido Godoi Mengeles laboratorium is geweest. Hier is hij er uiteindelijk in geslaagd om zijn dromen van een superieur ras met blond haar en blauwe ogen te creëren.”
