Eén van de eerst direct waargenomen exoplaneten blijkt helemaal niet te bestaan

Fomalhaut b is een mythe. Of nauwkeuriger gezegd: een enorme stofwolk.

Fomalhaut b is al jaren gehuld in een hoop tumult. In 2011 werden er vraagtekens gezet bij het bestaan van de exoplaneet, om een jaar later weer tot leven gewekt te worden. Maar nu is Fomalhaut b opmerkelijk genoeg volledig uit het zicht verdwenen. Hoewel Fomalhaut b één van de eerste exoplaneten was die door astronomen werd gefotografeerd, stellen onderzoekers nu dat deze planeet waarschijnlijk nooit heeft bestaan.

Fomalhaut b
Fomalhaut b werd in 2008 ontdekt op basis van beelden gemaakt door ruimtetelescoop Hubble in 2004 en 2006. De planeet was duidelijk zichtbaar tijdens meerdere Hubble-waarnemingen die ‘m als een bewegende stip onthulden rondom de heldere ster Fomalhaut op zo’n 25 lichtjaar van de aarde. Hiermee was de planeet samen met de ontdekking van drie planeten rondom HR 8799 – waarvan de ontdekking op dezelfde dag bekend werd gemaakt – de eerste exoplaneet die door middel van directe beelden werd bevestigd. Al gauw brak echter de discussie los. Zo stond Fomalhaut b te ver van zijn ster, en kon de baan rondom de ster niet berekend worden. Maar het grootste tegenargument was dat er door gebrek aan infraroodstraling geen warmte kon worden gemeten. De gemaakte foto’s van de planeet konden linea recta de prullenbak in. Hoewel Fomalhaut b werd afgeschreven als een meetfout, kwamen wetenschappers later op deze conclusie terug. Fomalhaut b zou wel een exoplaneet zijn. En niet zomaar een, maar een zeldzame en misschien zelfs wel een hele unieke.

Planeet… of niet?
Het onderwerp liet onderzoekers echter niet los. En dus analyseerden ze wederom beelden van Hubble, ditmaal uit 2014. Opvallend genoeg was Fomalhaut b nergens meer te bekennen, tot groot ongeloof van de astronomen. Eerdere beelden hadden echter al wel aangetoond dat het object in de loop van de tijd steeds verder vervaagde. “Het was duidelijk dat Fomalhaut b dingen deed die een volwaardige planeet niet zou moeten doen,” aldus onderzoeker András Gáspár.

Stofwolk
De non-detectie dwong de astronomen tot een nieuwe conclusie. En deze luidt dat Fomalhaut b helemaal geen planeet is. Wat Hubble dan wel heeft gefotografeerd? De nieuwe interpretatie is dat Fomalhaut b een langzaam uitdijende stofwolk is die de ruimte in is geblazen als een gevolg van een grote botsing tussen twee grote hemellichamen. Deze botsende objecten bestonden mogelijk uit een mengsel van ijs en stof, zoals de kometen die zich in de Kuipergordel, aan de rand van ons zonnestelsel, ophouden. De ijzige, komeetachtige objecten waren mogelijk elk zo’n 200 kilometer groot. De onderzoekers geloven dat de desastreuse botsing niet al te lang plaatsvond vóór de eerste waarnemingen van Fomalhaut b in 2004 en dat ruimtetelescoop Hubble dus de nasleep ervan heeft opgevangen. De hieruit voortgekomen puinwolk bestond uit stofdeeltjes van 1 micron (ofwel 1/50 van de diameter van een mensenhaar).

Beelden van de uitdijende stofwolk waargenomen door ruimtetelescoop Hubble tussen 2004 en 2013. . De wolk is ontstaan bij een botsing tussen twee grote hemellichamen die in een baan om de heldere nabijgelegen ster Fomalhaut cirkelen. Het is voor het eerst dat zo’n catastrofale gebeurtenis rond een andere ster in beeld is gebracht.

Zeldzaam
Dat de nasleep van de botsing op beeld is vastgelegd, is heel bijzonder. Want het is voor het eerst dat zo’n catastrofale gebeurtenis rond een andere ster in beeld is gebracht. “Dit soort botsingen zijn buitengewoon zeldzaam,” legt Gáspár uit. Zo wordt gedacht dat dit soort gebeurtenissen in het Fomalhaut-systeem slechts één keer in de 200.000 jaar voorkomt. “Het is heel bijzonder dat we dit te zien hebben gekregen. We waren op het juiste moment op de juiste plaats om getuige te zijn van zo’n onwaarschijnlijke gebeurtenis.”

De auteurs stellen dat hun nieuwe theorie alle waargenomen kenmerken van Fomalhaut b verklaart. En daarmee is de kous af. Astronomen zullen in de toekomst het Fomalhaut-systeem verder observeren met de aankomende James Webb-telescoop. Zo willen ze bijvoorbeeld de binnenste warme gebieden van systeem rechtsreeks in beeld brengen. Het team zal bovendien ook de jacht openen op – ditmaal echt bestaande – planeten in een baan rond Formalhaut die mogelijk nog op ontdekking wachten. Maar daarvoor moeten we nog wel even geduld hebben. Zo liet NASA onlangs weten de werkzaamheden aan de James Webb-telescoop door de uitbraak van het coronavirus op te schorten. Deze zou in eerste instantie in 2021 het luchtruim kiezen. Het betekent dat de lancering van de ruimtetelescoop – wederom – uitstel oploopt. Maar van uitstel komt geen afstel. Want de ruimtetelescoop gaat hoe dan ook de lucht in en zal dan waarschijnlijk veel heersende mysteries – waaronder die van het Fomalhaut-systeem – proberen op te lossen.

Bronmateriaal

"Astronomers Discover Planet that Never Was" - University of Arizona

Afbeelding bovenaan dit artikel:

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd