De tanden werden aan kleding vastgemaakt en klapperden gezellig tegen elkaar aan als de feestgangers dansten.
Dat suggereert een nieuw onderzoek, verschenen in het Cambridge Archaeological Journal. De wetenschappers baseren zich op archeologische vondsten én experimenten, waarbij zijzelf – behangen met de tanden van elanden – urenlang dansten.
Graven
In het noordwesten van Rusland is in de jaren dertig van de vorige eeuw een begraafplaats teruggevonden, die nog stamt uit de Steentijd. Op de begraafplaats – Yuzhniy Oleniy Ostrov genaamd – liggen 177 mensen begraven. En meer dan de helft van de overledenen werd begraven met ornamenten die bestaan uit tanden van elanden en ooit deel lijken te hebben uitgemaakt van de kleding die deze mensen droegen. Het roept natuurlijk de vraag op wat de functie van deze ornamenten was.
Hypothese
Archeoloog Riitta Rainio had er wel ideeën over. Zo was het haar tijdens eerdere experimenten met de tanden al opgevallen dat deze behoorlijk wat lawaai maakten als ze tegen elkaar sloegen. “De ornamenten brengen een luid, ratelend geluid voort.” Dat is vooral het geval als de drager van de kleding druk beweegt. Bijvoorbeeld door te dansen. En zo ontstond het vermoeden dat de met elandtanden behangen kleding een belangrijke rol speelde tijdens de betere Steentijd-feestjes. “Als je de ornamenten draagt, terwijl je danst, wordt het gemakkelijker om je onder te dompelen in het geluidslandschap, en het geluid en ritme de controle te laten krijgen over je bewegingen. Het is bijna alsof de danser door iemand anders in de dans geleid wordt.”
Experiment
Rainio weet waar ze het over heeft. Want voor dit onderzoek nam ze de proef op de som. Ze danste zes uren op rij met nagemaakte ornamenten op haar lichaam. Hierbij raakten de tanden beschadigd. “Wanneer de tanden tegen elkaar slaan, ontstaan er op de randen van de kroon kleine deukjes (…) Hier is het glazuur het zwakst.” Een vergelijking met de tanden die in de Russische graven zijn teruggevonden, onthult dat deze op precies dezelfde plek vergelijkbare beschadigingen kennen. “Het is duidelijk dat deze veroorzaakt zijn door contact met een vast materiaal, zeer waarschijnlijk de tanden die er naast hangen.”
Verschillen
Hoewel de ornamenten die Rainio droeg na zes uur vergelijkbare beschadigingen vertoonden als de tanden uit de Steentijd, waren er ook verschillen. Zo waren de deukjes in de tanden die daadwerkelijk uit de Steentijd stamden dieper en groter. Het is waarschijnlijk te verklaren doordat mensen in de Steentijd de tanden jaren of zelfs decennia gebruikten.
Dat de tanden echt beschadigd zijn geraakt tijdens danspartijen en niet tijdens andere bezigheden – zoals bijvoorbeeld het huishouden of een wandeling – staat voor Rainio vast. “In ons eerste experiment droegen we de tanden gedurende 60 uur, terwijl we alledaagse klusjes deden, wandelden en heel zachtjes dansten. Na dat experiment waren er geen opmerkelijke beschadigingen zichtbaar. De deukjes ontstonden pas na een intensieve danssessie van zes uur. Dus het lijkt erop dat deze beschadigingen enkel ontstaan na intensief bewegen, zoals op en neer springen of dansen.”
Rituelen
Afgaand op wat we bij recentere en zelfs sommige hedendaagse gemeenschappen zien, lijkt het aannemelijk dat de kleding vooral gedragen werd tijdens feesten en rituelen. “Zo zijn aan de jurken van sjamanen bijvoorbeeld ook vaak rammelende objecten bevestigd. En bij jagers en verzamelaars wereldwijd zien we dat muziek maken (zingen en het bespelen van instrumenten) bijna altijd samengaat met ritmisch dansen en dat alle leden van de gemeenschap meedansen. Ik vermoed dan ook dat de mensen nabij Yuzhniy Oleniy Ostrov door feesten te organiseren waarbij men danste met de rammelende elandtanden op het lichaam, de samenhang van en solidariteit binnen de groep probeerden te vergroten.”
Verwant
Het is een interessante bevinding. “Het idee dat mensen in de Steentijd dansten en rammelende objecten gebruikten, is niet nieuw. Maar onze studie en de beschadigingen die aangetroffen zijn op de tanden uit Yuzhniy Oleniy Ostrov voorzien ons voor het eerst van concreet bewijs daarvoor.” En het zorgt er tegelijkertijd voor dat we ons wat meer verwant gaan voelen met de mensen die daar duizenden jaren geleden leefden. “Ik moet elke keer denken dat er toch wel overeenkomsten zijn tussen de hedendaagse discofeestjes en de danssessies met de elandtanden. Het is het voortdurende ritme waarop het lichaam zich beweegt. In die zin heb ik toch het gevoel dat de prehistorische mensen van Yuzhniy Oleniy Ostrov op ons leken.”
En wellicht kunnen we aan de hand van de tanden ooit zelfs nog vaststellen of er ook overeenkomsten zijn tussen onze en hun dansbewegingen. “Om deze instrumenten (de ornamenten, red.) te laten klinken, moet de danser het lichaamsdeel bewegen waaraan de tanden hangen en om het beste geluid te laten horen, moet dat lichaamsdeel ook op een bepaalde manier worden bewogen. Dus als we precies weten waar de ornamenten op het lichaam zaten, zouden we ook iets meer kunnen zeggen over de bewegingen die gemaakt moesten worden om een optimaal geluid voort te brengen. In het geval van Yuzhniy Oleniy Ostrov weten we niet precies waar elk ornament zich bevond, omdat de opgravingen al in de jaren dertig van de vorige eeuw plaatsvonden en niet perfect gedocumenteerd zijn. Maar misschien dat we in de toekomst de bewegingen kunnen reconstrueren door gebruik te maken van de vondsten in een recenter ontdekt en beter gedocumenteerd graf.”
