Diederik Stapel is als enige verantwoordelijk voor de omvangrijke fraude in diverse studies, maar dat hij daar zo lang mee wegkwam, dat valt de falende wetenschap rondom hem te verwijten. Dat stellen onderzoekscommissies die Stapels werk onder de loep namen.
De commisies Levelt, Noort en Drenth startten kort nadat bekend werd dat Diederik Stapel met onderzoeksresultaten had geknoeid, een grootschalig onderzoek. De commissies gingen onder meer na of Stapel vaker gefraudeerd had. Het eindrapport is nu verschenen en liegt er niet om.
Onderzoeken
De commissies vonden in totaal 55 studies waarin Stapel zeker fraude heeft gepleegd. In elf andere (en oudere) publicaties zijn aanwijzingen voor fraude gevonden. Ook promotieonderzoeken die Stapel begeleidde, verliepen lang niet altijd volgens het boekje: zeker tien ervan zijn ook ‘besmet’, zo stellen de commissies. Stapel legde onderzoeksresultaten slecht vast en manipuleerde uitkomsten, zodat ze de hypothese leken te onderschrijven.
De cultuur
Het onderzoek van de commissies richtte zich niet alleen op Stapel. Ook werd gekeken hoe het mogelijk was dat zijn frauduleuze praktijken zo lang onopgemerkt zijn gebleven. Dat blijkt alles te maken te hebben met de onderzoekscultuur waarin de fraude plaatsvond. “Een cultuur waarin vaak op slordige, selectieve en niet-kritische wijze met onderzoek en data werd omgegaan.” Van laag tot hoog was er sprake van “een algemene veronachtzaming van fundamentele wetenschappelijke standaarden en methodologische eisen”.
Niet kritisch
Hoewel de commissies met zekerheid kunnen stellen dat Stapel verantwoordelijk was voor de daadwerkelijke fraude, wijzen ze er dus ook op dat de omgeving waarin Stapel werkte en publiceerde die fraude wel mogelijk maakte. Zowel vakgenoten als reviewers en eindredacteuren van wetenschappelijke journals waarin de studies verschenen, waren niet kritisch genoeg. Mensen hadden een te groot vertrouwen in Stapel, die voor de hele affaire kon buigen op een vlekkeloze reputatie en door sommigen gezien werd als één van de beste sociaal-psychologen van Europa.
Maar er is ook goed nieuws, zo stellen de commissies. De hele situatie rondom Stapel zorgde voor veel ophef en heeft veel wetenschappers aan het denken gezet en discussies over wetenschappelijke integriteit op gang gebracht. Ook zijn door diverse instanties maatregelen genomen om de onderzoekspraktijk te verbeteren. Bijvoorbeeld door meer nadruk te leggen op replicatie van onderzoeksresultaten en het nauwkeurig opslaan van onderzoeksresultaten. Wetenschappers hebben er van geleerd, maar het is wel een dure les geweest.
