Geheime kamers in Toetanchamons tombe: de vondst van de 21e eeuw?

“Zelfs in het slechtste geval, als er in de ruimtes alleen een beitel en een dode vleermuis liggen, is het een belangrijke ontdekking,” vertelt egyptoloog Olaf Kaper aan Scientias.nl.

Vorig jaar publiceerde egyptoloog Nicholas Reeves een paper over het graf van Toetanchamon. En het werd wereldnieuws. In het paper beweerde hij dat achter de grafkamer van Toetanchamon twee nog onontdekte kamers schuilgaan. En één van die kamers zou wel eens de laatste rustplaats kunnen zijn van Nefertiti, de beeldschone vrouw van de vader van Toetanchamon. Egyptoloog Olaf Kaper, verbonden aan de universiteit Leiden, kan zich zijn eerste reactie op het nieuws nog goed herinneren. “Ik was sceptisch,” stelt hij. “Het was niet de eerste keer dat Reeves met een fantastische theorie op de proppen kwam. Maar toen ben ik zijn artikel gaan lezen en raakte ik ervan overtuigd dat hij een punt had. Het is geniaal: nog nooit heeft iemand eraan gedacht dat achter die grafkamer nog meer ruimtes konden zitten. Helaas ging Reeves nog verder en beweerde hij ook dat Nefertiti in één van die kamers begraven werd. Daar geloof ik wat minder in.”

“Het is geniaal: nog nooit heeft iemand eraan gedacht dat achter die grafkamer nog meer ruimtes konden zitten”

Nooit gezien
Als egyptoloog komt Kaper regelmatig in Egypte. Hij is betrokken bij publicaties over vondsten in het graf van Toetanchamon, hij schreef een boek over de verzegeling van het graf en werkt aan een tweede boek over de kleding van de jonge farao. Hij is dan ook regelmatig in de grafkamer van Toetanchamon geweest. Dat er achter die grafkamer wellicht nog meer schuilgaat, kwam niet in hem op. “Je ziet het niet,” stelt hij. Dat Reeves de geheime ruimtes wel ‘zag’, is te danken aan 3D-scans. Om een replica van de grafkamer van Toetanchamon te kunnen maken, werden 3D-scans van de muren van de grafkamer gemaakt waarop geen schilderingen, maar alleen reliëf te zien was. “Dat was de aanwijzing,” vertelt Kaper. Reeves zag op de scans scheuren in het pleisterwerk die suggereren dat onder dat pleisterwerk twee doorgangen schuilgaan die sinds de oudheid niet meer zijn gebruikt. Dat de doorgangen – ondanks de vele onderzoekers die het graf uitgebreid bestudeerden – zo lang verborgen zijn gebleven, is niet zo heel gek. “Zelfs op de scans kun je ze niet duidelijk zien. En de wanden zijn perfect gepleisterd en beschilderd.”

In grijs de tombe van Toetanchamon zoals we die nu kennen. In geel de extra kamers die zich volgens Reeves achter de grafkamer bevinden. Afbeelding: © Theban Mapping Project.
In grijs de tombe van Toetanchamon zoals we die nu kennen. In geel de extra kamers die zich volgens Reeves achter de grafkamer bevinden. Afbeelding: © Theban Mapping Project.
Twee extra kamers
Inmiddels is het alweer zo’n acht maanden geleden dat Reeves zijn vermoedens hardop uitsprak. En het Egyptische ministerie van Oudheden heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de beweringen. Zo werden er radarscans gemaakt van de grafkamer van Toetanchamon en omgeving. Die toonden aan dat er achter de grafkamer inderdaad twee ruimtes zijn. De opwinding neemt toe. Maar Kaper blijft voorzichtig. “We weten alleen dat er extra ruimtes zijn, hoe groot die zijn, weten we niet. Verder zijn er afwijkingen in de scans die erop wijzen dat in de kamers mogelijk metaal en mogelijk organisch materiaal ligt. Maar dat moet geverifieerd worden.” En daar zijn onderzoekers nu hard mee bezig. “Er worden nu scans van bovenaf gemaakt, deze scans kunnen meer vertellen over de omvang van de kamers,” vertelt Kaper. “Maar wat er exact in die kamers ligt, weten we pas als we ze binnengaan.”

Boren in de grafkamer van Toetanchamon?
En daar komen we op een heikel punt. Want als nader onderzoek bevestigt dat er kamers zijn, willen we natuurlijk allemaal weten hoe die eruit zien en wat ze bevatten. Maar niemand zit erop te wachten om de grafkamer van Toetanchamon – zonder enige twijfel de belangrijkste archeologische vondst van de twintigste eeuw – daarbij zwaar te beschadigen. Dus: hoe moet dat dan? “Allereerst moeten we zeker weten dat er iets zit,” vertelt Kaper. Pas daarna kan eventueel de beslissing genomen worden om in de muren van Toetanchamons grafkamer te gaan boren en een cameraatje naar binnen te steken. Het is een lastige beslissing, want het zal altijd resulteren in beschadigingen. “Er zijn specialisten die muurschilderingen van de muren kunnen verwijderen en later weer terug kunnen zetten,” vertelt Kaper. “Maar je verliest altijd wat. Misschien is het ook wel mogelijk de kamers vanaf een andere kant – bijvoorbeeld van boven of een andere zijde, in ieder geval niet vanuit de grafkamer – binnen te gaan.”

Een beroemde foto: Howard Carter - de man die het graf van Toetanchamon ontdekte - bij de sarcofaag van de farao.
Een beroemde foto: Howard Carter – de man die het graf van Toetanchamon ontdekte – bij de sarcofaag van de farao.

Nefertiti
En dan de hamvraag: stel dat er ruimtes van enige omvang achter de grafkamer verstopt zitten en stel dat we in die kamers gaan gluren. Wat zien we dan? “Op dit moment kunnen we ons nog van alles voorstellen en dat maakt het ook zo fascinerend.” Sommigen – waaronder Reeves – vermoeden dat achter de grafkamer van Toetanchamon de grafkamer van Nefertiti schuilgaat. “Het is niet onmogelijk, maar het lijkt mij een wilde fantasie,” stelt Kaper. “Er zijn helemaal geen aanwijzingen voor.” Hij wijst er bovendien op dat we reeds weten dat spullen uit Nefertiti’s graf op grote schaal zijn hergebruikt. “Het gouden dodenmasker van Toetanchamon was oorspronkelijk van Nefertiti en is gewoon wat aangepast. Ook zijn er aanwijzingen dat we de mummie van Nefertiti al gevonden hebben. Wat blijft er dan nog over? Een uitgeklede grafkamer misschien.”

Is één van de geheime kamers de grafkamer van Nefertiti? Kaper noemt het een wilde fantasie

Extra kamers
Maar wat ligt er volgens Kaper dan in de ruimtes? “Het kunnen gewoon twee kamers zijn die bij het graf van Toetanchamon horen, maar die niet op tijd af waren. Zie het als opgegeven pogingen om het graf groter te maken. In dat geval zijn de ruimtes waarschijnlijk – misschien op een beitel van de arbeiders na – leeg.”

De tijd van Toetanchamon

Toetanchamon was de zoon van Achnaton. En Achnaton was de farao die het veelgodendom inruilde voor het monotheïsme. Onder de regering van Toetanchamon werd alles weer teruggedraaid. Het was een tijd van culturele omwenteling, zowel op het gebied van de godsdienst, als op het gebied van het schrift en de kunst.

Begin mei zullen de resultaten van het onderzoek naar de grafkamer van Toetanchamon en de verborgen ruimtes bekend worden gemaakt tijdens een congres in Egypte. Kaper is erbij. En wat er tijdens dat congres ook wordt aangekondigd: hij zit op het puntje van zijn stoel. “Zelfs als er sprake is van een worst-case scenario en er alleen een beitel en een vleermuis in de ruimtes is ontdekt, dan is het nog een belangrijke ontdekking,” vindt hij. “We kennen het graf van Toetanchamon nu bijna 100 jaar en nu blijkt dat we nog lang niet alles weten over de architectuur van het graf. We hebben de mogelijkheid om meer te weten te komen over de tijd waarin Toetanchamon leefde en dat is de meest interessante periode in de Egyptische geschiedenis (zie kader). De potentiële waarde van wat we hier kunnen gaan vinden, is dan ook enorm.”

Bronmateriaal

Interview met Olaf Kaper.
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door Carsten Frenzl (via Wikimedia Commons).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd