Wordt het een jongetje of een meisje? Vandaag de dag wordt het verschil tussen die twee bepaald door het Y-chromosoom. Maar dat was niet altijd zo. Nieuw onderzoek toont aan dat de geslachtsbepalende genen op het Y-chromosoom 180 miljoen jaar geleden ontstonden.
Het verschil tussen mannen en vrouwen wordt bepaald door één enkel element in ons genoom: het Y-chromosoom. Alleen mannen hebben het: zij beschikken over een Y- en X-chromosoom, terwijl vrouwen het met twee X-chromosomen moeten doen. Daarmee is het Y-chromosoom verantwoordelijk voor alle morfologische en fysiologische verschillen tussen mannen en vrouwen.
Identiek
Vroeger was dat echter anders. Heel lang geleden waren het X- en Y-chromosoom identiek. Maar op een gegeven moment begon het Y-chromosoom te veranderen en te verschillen van het X-chromosoom. En tegenwoordig zijn de verschillen tussen de twee chromosomen groot. Zo telt het Y-chromosoom maar negentien genen, terwijl het X-chromosoom er meer dan duizend bezit.
Oorsprong
Hoewel we een aardig beeld hebben van de geschiedenis van het Y-chromosoom, wisten we lang niet wanneer die geschiedenis precies begon. Wanneer ontstond het Y-chromosoom? Een nieuw onderzoek schept duidelijkheid. De eerste geslachtsbepalende genen ontstonden zo’n 180 miljoen jaar geleden in zoogdieren.
Het onderzoek
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze weefsels van verschillende soorten zoogdieren bestudeerden. Ze richtten zich daarbij op placentadieren (apen, mensen, olifanten), buideldieren (kangoeroes) en eierleggende zoogdieren (mierenegel en vogelbekdier). De onderzoekers vergeleken de genetische sequentie van mannetjes en vrouwtjes om vervolgens alle sequenties die beide geslachten hadden, buiten beschouwing te laten. Wat zo overbleef waren de sequenties die bij het Y-chromosoom hoorden. Op basis van die informatie konden de onderzoekers vaststellen dat het geslachtsbepalende gen in placentadieren en buideldieren – SRY genoemd – zo’n 180 miljoen jaar geleden in een gezamenlijke voorouder ontstond. Het gen dat in eierleggende zoogdieren verantwoordelijk is voor het ontstaan van het Y-chromosoom – gen AMHY – ontstond zo’n 175 miljoen jaar geleden. Zowel SRY als AMHY – beiden betrokken bij de ontwikkeling van de testikels – ontstonden dus vrijwel tegelijkertijd, onafhankelijk van elkaar.
Het Y-chromosoom dat op genetisch niveau het verschil tussen mannen en vrouwen maakt, ontstond dus zo’n 180 miljoen jaar geleden. Maar welk mechanisme zorgde er voor die tijd voor dat een organisme als mannetje of vrouwtje ter wereld kwam? Waren er andere chromosomen die dat toen bepaalden? Het zou kunnen. Maar wellicht had het ook te maken met omgevingsfactoren, zoals de temperatuur in het leefgebied van organismen. Vandaag de dag bepaalt dat nog altijd of krokodillen als mannetje of vrouwtje ter wereld komen.
