‘Dé gouden pil tegen kanker gaan we niet vinden’

Hét middel tegen kanker zullen we niet gaan vinden, omdat het niet bestaat. Maar toch stemt recent kankeronderzoek hoopvol: er ligt een nieuwe strategie om kanker te bestrijden klaar.

“We hopen allemaal dat we kanker in de toekomst kunnen genezen,” vertelt Marc van Mil, universitair docent bij de opleiding Biomedische Wetenschappen in het UMC Utrecht. “Maar hét middel tegen kanker gaan we niet vinden.” Van Mil rekent met die woorden af met de mythe dat wetenschappers ooit op een soort ‘gouden pil’ gaan stuiten die ervoor zorgt dat kanker tot het verleden behoort. “Die bestaat niet.”

Op maat
Dat wil niet zeggen dat we niets tegen de gevreesde ziekte kunnen beginnen. Sterker nog: er ligt een heel nieuwe, waarschijnlijk zeer effectieve strategie klaar: de behandeling op maat. Waarom deze strategie wel werkt en we de gouden pil uit ons hoofd moeten zetten? Van Mil legt het graag uit.

Ontspoord
“Kankercellen zijn eigenlijk ontspoorde cellen die zich niet langer aan de regels houden,” vertelt hij. “In de jaren zeventig ontdekten onderzoekers dat fouten in DNA aan die ontspoorde cellen ten grondslag liggen.” Hoe dat precies zit? Je kunt DNA zien als een boek vol met instructies voor cellen. Als dat ‘boek’ beschadigd raakt, zijn de instructies minder goed ‘leesbaar’ en kan een cel ontsporen. “Maar 1 DNA-fout leidt nog niet tot kanker,” benadrukt Van Mil. “Er is een combinatie van zeker vijf tot zeven fouten in DNA nodig voordat een gezonde cel een kankercel wordt.”

Het ontstaan van foutjes
Die fouten in DNA kunnen op drie manieren ontstaan:
– Ten eerste door blootstelling aan allerlei invloeden (denk aan UV-licht of sigaretten). “Hoe meer en hoe langer je hieraan bloot wordt gesteld, hoe groter de kans op vijf tot zeven fouten. En die fouten ontstaan dan op de plekken waar je het meest bent blootgesteld. Dus blootstelling aan UV-licht kan leiden tot huidkanker en roken verhoogt weer de kans op longkanker.”
– Daarnaast zijn er ook erfelijke vormen van kanker. In dit geval wordt iemand geboren met reeds één of twee foutjes in zijn DNA. “Deze mensen hebben geen kanker als ze geboren worden. Door die foutjes hebben ze wel een verhoogde kans om kanker te krijgen, maar dat hoeft dus niet.”
– Daarnaast kunnen foutjes in DNA ook ontstaan door celdeling. Ons hele leven door delen onze cellen zich en daarbij wordt continu DNA gekopieerd. Als er tijdens dat kopiëren een fout gemaakt wordt, ontstaat dus een fout in DNA. “Dat kun je niet voorkomen, het is inherent aan het noodzakelijke proces van celdeling,” stelt Van Mil. “Maar hoe langer je leeft, hoe vaker je cellen zich delen en hoe groter de kans op foutjes. Vandaar dat kanker ook vaak op latere leeftijd ontstaat.”

Andere oorzaak, zelfde resultaat
Stel nu dat je de tumorcellen van twee vrouwen met borstkanker bestudeert. Dan zul je iets opmerkelijks zien. “De combinatie van fouten is bijna altijd anders, maar het effect is hetzelfde: namelijk een wildgroei van cellen, oftewel een kwaadaardige tumor.” En wat zo hoopgevend is, is dat wetenschappers nu de techniek hebben om tumorcellen te analyseren. Wetenschappers zijn dankzij deze techniek in staat om het DNA van tumorcellen te bekijken en inzicht te krijgen in de fouten die tot het ontstaan van de tumor hebben geleid. “En doordat we inzicht krijgen in de fouten in het DNA, kunnen we ook voorspellen op welke behandeling of medicijnen een patiënt het best gaat reageren.”

Elke tumor is anders
En zo ontstaat dus een kankerbehandeling op maat. “De tumor van elke patiënt wordt onderzocht en vervolgens wordt gekeken welke behandeling of welke combinatie van behandeling en medicijnen het best bij de patiënt past.” In de toekomst zal dit dé manier worden om kanker te bestrijden, zo voorspelt Van Mil. “Nu we weten hoe kanker ontstaat, weten we dat deze niet met één pil te genezen is, omdat elke patiënt en elke tumor anders is.”

Is dit dan de strategie waarmee we kanker de wereld uit helpen? Van Mil is hoopvol, maar voorzichtig. “Het is moeilijk te voorspellen of we ooit in staat zullen zijn om kanker echt te genezen.” Ook benadrukt hij dat de persoonlijke behandeling in opkomst is, maar dat lang niet alle kankerpatiënten er gebruik van zullen kunnen maken. “Het is er nog niet voor alle vormen van kanker en er is nog veel meer onderzoek nodig. En dat onderzoek zal ook nooit helemaal klaar zijn. Nooit zullen onderzoekers zeggen: ‘Nu hebben we het helemaal in de vingers’, want elke keer komen ze weer nieuwe dingen, nieuwe combinaties van foutjes tegen die om een nieuwe of andere behandeling vragen. Hoe meer we weten, des te beter weten we hoeveel we nog niet weten.”