De griepprik: is het de moeite waard om ‘m te gaan halen?

Werkt ‘ie echt? Of is ‘ie vooral in het leven geroepen om de portemonnee van de huisarts te spekken?

Miljoenen Nederlanders worden ook dit jaar door hun huisarts verzocht om hun griepprik te komen halen. En velen zullen zich ook dit jaar achter de oren krabben. Want heeft z’n griepprik nu echt zin? Die twijfels worden ongetwijfeld aangewakkerd door huisartsen die zich recent in verschillende media bijzonder kritisch over de griepprik hebben uitgelaten. Huisarts Hans van der Linde is er één van. In Trouw pleit hij voor de afschaffing van de griepprik die volgens hem al veertig jaar wordt uitgedeeld zonder dat er hard bewijs is dat deze écht werkt. En in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde trekt ook huisarts Joost Zaat de effectiviteit van de prik in twijfel. De inhoudelijke argumenten om te vaccineren zijn volgens hem “flinterdun”. Dat de griepprik toch al veertig jaar wordt uitgedeeld, zou volgens Zaat vooral te herleiden zijn naar het feit dat huisartsen er zo lekker aan verdienen en dus hun patiënten aan blijven moedigen om ‘m te halen. “Eén zo’n vaccinatie levert 1,5 euro meer op dan een ingewikkeld consult,” schrijft Zaat. “Het gewin gaat boven de principes.” En Zaat erkent zelf geen haar beter te zijn. Zo nodigt hij zijn patiënten ook nog gewoon elk jaar uit om de griepprik te komen halen en harkt hij in zo’n middag ook aanzienlijk meer geld bijeen dan normaal. “Maar (ik, red.) schaam me er wel voor.”

Bescherming
Moet je je als huisarts schamen als je de griepprik uitdeelt? En ben je naïef als je ‘m als risicogroepgeval gaat halen? Absoluut niet, zo vindt Robert de Vries, grieponderzoeker aan de Universiteit Utrecht. “Het vaccin is in principe heel goed en beschermt weldegelijk tegen griep.”

Zo maak je een griepvaccin
Dat de perceptie heel anders is, is deels te herleiden naar de manier waarop het griepvaccin op dit moment wordt gemaakt en die ervoor zorgt dat niet elk griepvaccin even nuttig is. Elk jaar gaat de Wereldgezondheidsorganisatie namelijk al in de zomer na welke griepvirussen er circuleren en welke drie van deze virussen in het griepvaccin voor de komende winter moeten worden gestopt. De ontvanger van het vaccin mag zich dan beschermd weten tegen die drie typen van het griepvirus. Maar er verstrijkt enige tijd tussen het moment waarop de Wereldgezondheidsorganisatie drie virussen kiest en het moment waarop de griepprik ook daadwerkelijk wordt uitgedeeld. En in die tussenliggende tijd kan een ander virus de kop opsteken. Of een virus dat in opdracht van de WHO in het griepvaccin wordt gestopt, kan buiten het lab evolueren. In beide scenario’s beschermt de griepprik dan niet of beperkt tegen de virussen die tegen dat de winter op het noordelijk halfrond invalt hier circuleren. “We spreken dan van een mismatch,” vertelt De Vries. “En dat is een probleem waar we vooral last van hebben bij één van de drie virustypen: A(H3N2).”

“In de optiek van De Vries is dit A(H3N2) op dit moment de belangrijkste Achilleshiel van het griepvaccin”

Je moet weten dat er twee griepvirussen zijn die de meeste griep bij mensen veroorzaken: influenza type A en influenza type B. De influenza type A-virussen worden weer opgedeeld in subtypen, zoals influenza A(H1N1) en A(H3N2). In het griepvaccin zitten zoals gezegd drie verschillende virussen: influenza B, influenza A(H1N1) en influenza A(H3N2). “Bij A(H3N2) is er het vaakst sprake van een mismatch. Dat heeft twee redenen. We slagen er niet goed in om de meest recente virussen die tot dit subtype behoren in het lab te laten groeien.” En daardoor is het ook lastig om de nieuwste versie van het virus in een griepvaccin te stoppen. “Daarnaast evolueert het virus snel en anders dan we gewend zijn.” In de optiek van De Vries is dit A(H3N2) op dit moment de belangrijkste Achilleshiel van het griepvaccin. “Het is een groot probleem, waar momenteel hard aan gewerkt wordt.” Maar het is geen reden om de griepprik niet te gaan halen. “Want zelfs als er sprake is van een mismatch wat betreft A(H3N2) heeft het vaccin weliswaar wat minder nut voor dat virus, maar werkt het nog altijd prima tegen de andere twee virussen die circuleren.”

Wie krijgt ‘m?

De griepprik is er onder meer voor ouderen (ouder dan zestig jaar), mensen met hart- en longziekten, maar ook voor mensen met nierproblemen en diabetes. Voor deze mensen kan griep ernstige gevolgen hebben. Zo kan griep een hart- of longaandoening verergeren of gevaarlijker zijn voor ouderen, omdat hun immuunsysteem minder goed functioneert.

Te hoge verwachtingen
Zo’n mismatch kan er dus voor zorgen dat mensen – ondanks dat ze de griepprik gehaald hebben – toch griep krijgen en wellicht aan het nut van de griepprik gaan twijfelen. Maar dat is niet de enige reden dat de griepprik eigenlijk elk jaar ter discussie komt te staan. Wat daar ook aan bijdraagt, is dat onze verwachtingen van de griepprik vaak wat te hooggespannen zijn. “Mensen hebben vaak het idee dat ze dankzij de griepprik ook beschermd zijn tegen bacteriële infecties en allerhande virusinfecties, maar dat is niet zo. Je kunt dus ook al heb je de griepprik gehaald gewoon nog een longontsteking krijgen, simpelweg omdat deze vaak veroorzaakt wordt door bacteriën en de griepprik gericht is op virussen.” Bovendien blijken mensen slecht te weten wat nu eigenlijk griep is. Dit jaar nog publiceerde het RIVM een studie waaruit bleek dat griepachtige verschijnselen (heftige spierpijn, hoofdpijn, hoge koorts, droge hoest, keelpijn en koude rillingen) slechts in 18,9% (in een mild griepseizoen) tot 34,2 procent (in een langdurig griepseizoen) van de gevallen toe te wijzen zijn aan een infectie met een griepvirus. In andere woorden: wie de griepprik haalt, kan griepachtige verschijnselen krijgen, terwijl de griepprik perfect tegen circulerende griepvirussen beschermt. In dat scenario worden de griepachtige verschijnselen veroorzaakt door andere ziekteverwekkers – bijvoorbeeld virussen die verkoudheid veroorzaken – waar de griepprik niet tegen beschermt. Van deze ‘andere ziekteverwekkers’ is nog niet bewezen dat ze de kans op ernstige gezondheidsproblemen vergroten. Van de griep weten we dat wel.

Bewezen effectief
Dat patiënten een bacteriële longontsteking of verkoudheid aanvoeren als bewijs dat de griepprik niet werkt, is nog tot daaraan toe. Maar hoe komen huisartsen erbij dat de effectiviteit van de griepprik onbewezen is? Dat weet De Vries ook niet goed. Volgens hem is er voldoende wetenschappelijke literatuur die laat zien dat de efficiëntie van het vaccin in orde is. “Wel is het zo dat het lastig is om de vaccinefficiëntie voor één van de drie virussen te testen, omdat dat virus zich in veertig, vijftig jaar tijd enorm heeft aangepast. In die zin hebben ze (de huisartsen, red.) dus wel een punt.” Maar dat is nog geen reden om de griepprik af te schaffen, want de vaccinefficiëntie van de andere delen van het vaccin is volgens De Vries heel redelijk. “Het griepvaccin werkt!”

“De griepprik heeft zijn beste tijd gehad”

Dat gezegd hebbende, denkt De Vries wel dat de griepprik zijn beste tijd gehad heeft. Niet omdat huisartsen en patiënten op de barricaden gaan, maar omdat er op termijn een beter alternatief komt. Hij denkt dan met name aan het universele vaccin. “Nu is het zo dat in het griepvaccin dode of geïnactiveerde virussen worden gestopt. Ons lichaam maakt vervolgens antilichamen aan tegen een deel van een eiwit van zo’n virus. Maar het probleem is dat virussen veranderen en dat deel van het eiwit zo af en toe aanpassen.” En dan hebben we dus niks meer aan onze vaccins en eerder aangemaakte antilichamen. “Nu is er een ander deel van het virus dat veel minder veranderlijk is en waar we ook – maar helaas niet zoveel – antilichamen tegen aanmaken,” vertelt De Vries. Onderzoekers werken hard om ons lichaam zover te krijgen dat het na blootstelling aan die delen van het virus veel meer antilichamen gaat maken. Het moet uiteindelijk leiden tot een universeel vaccin dat ook nadat virussen evolueren gewoon nog werkt. “Dit zit er echt aan te komen, er wordt ontzettend hard aan gewerkt en dat is heel interessant,” vindt De Vries. Deze winter heb je er echter nog niks aan. En dus zul je het moeten doen met de conventionele griepprik. “Gewoon gaan halen!” adviseert De Vries.

Bronmateriaal

Interview met Robert de Vries

Afbeelding bovenaan dit artikel: huntlh / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd