Heeft de Elfstedentocht nog toekomst?

Er zit koud weer aan te komen en dus rijst wéér die vraag: gaan we deze winter dan de Elfstedentocht meemaken?

Het is alweer 22 jaar geleden dat meer dan 16.000 schaatsers de ijzers onder bonden en probeerden om elf Friese steden aan te doen. Zo’n 69% van de deelnemers slaagde daarin. De overige 31% moest zich gewonnen geven en kon alleen maar hopen spoedig een nieuwe poging te kunnen wagen. Maar jaar na jaar verstreek en anno 2019 is het nog steeds wachten op de zestiende Tocht der Tochten. De schaatsliefhebber toont zich echter al jaren optimistisch en dus rijst bijna elke winter zodra het kwik onder het vriespunt duikt die ene vraag: gaat het nu dan gebeuren? Tegelijkertijd klinkt – in wat pessimistischere kringen – na al die jaren van teleurstelling ook steeds vaker de vraag of we het überhaupt nog een keertje mogen gaan meemaken.

2019
Het zijn vragen die de Nederlander ook nu weer bezighouden. Ze worden ongetwijfeld aangezwengeld door meteorologen die ons vanaf vandaag toch een wat langere periode van vrieskou beloven. En dus begint er al iets los te komen dat op een Elfstedenkoorts lijkt. En dat is niet helemaal onterecht, zo vertelt dr. Aarnout van Delden, verbonden aan de Universiteit Utrecht, aan Scientias.nl. Want er zit inderdaad verandering in de lucht. Letterlijk. En die verandering doet denken aan wat we in aanloop naar de vijftien Elfstedentochten ook zagen gebeuren. “Die Elfstedentochten gingen gepaard met een blokkade,” aldus Van Delden. “Dat is een hogedrukgebied boven Scandinavië of de tussen Scandinavië en IJsland gelegen Noorse Zee.” De circulatie rond zo’n hogedrukgebied beweegt altijd met de wijzers van de klok mee. Dat betekent dat het hogedrukgebied lucht vanuit Rusland en Siberië naar ons land voert. En in deze tijd van het jaar is die lucht vaak behoorlijk koud.” Dit jaar vormt daarop geen uitzondering, zo daalde het kwik in het noordoosten van Rusland afgelopen week naar een bijzonder onbehaaglijke -67 graden Celsius. “Als er koude lucht vanuit Rusland wordt aangevoerd, is het zeker mogelijk dat we hier een lange vorstperiode tegemoet mogen zien.” Zolang er maar die blokkade ontstaat. En die lijkt zich op dit moment boven Scandinavië te vormen.

Maar daarmee zijn we er nog niet. Zo moet dat hogedrukgebied – en de daarmee gepaard gaande noordoostenwind – ook wel een tijdje standhouden. Want zodra de wind bijvoorbeeld naar het westen draait, wordt er direct zachtere lucht aangevoerd en lopen de temperaturen snel weer op. “Of de wind ook langdurig in die noordoosthoek blijft zitten, dat is twijfelachtig,” erkent Van Delden. Daarnaast is het natuurlijk de vraag of het kwik ver genoeg gaat dalen. “Voor een flinke ijsvloer heb je toch wel een paar nachten op rij temperaturen van -10 of kouder nodig. En het liefst ook wat sneeuwval, om de nachten extra koud te maken.” Dat laatste wordt (nog) niet verwacht. Het lot van de Elfstedentocht 2019 is dus afhankelijk van tal van factoren. “Maar onze kansen zijn zeker nog niet verkeken,” aldus Van Delden.

Kans
Dat de kans op een Elfstedentocht de laatste decennia wel kleiner is geworden, staat buiten kijf. Nam de jaarlijkse kans op een Elfstedentocht in de eerste helft van de twintigste eeuw nog toe (van 20% naar 26%), zien we deze in de tweede helft van dezelfde eeuw flink kelderen. In 2017 was die kans nog maar 6,7 procent. Het betekent dat je statistisch gezien zou mogen verwachten dat er elke vijftien jaar een Elfstedentocht verreden wordt. Die afnemende kansen worden in verband gebracht met klimaatverandering. “Enerzijds zorgt een toename van broeikasgassen in de atmosfeer voor warmere winters,” legt Van Delden uit. Niet alleen in Nederland. Maar ook in Rusland, leverancier van de koude lucht die we nodig hebben voor de Tocht der Tochten. “Daarnaast lijkt het erop dat veranderingen in de samenstelling van de atmosfeer ook van invloed zijn op circulatiepatronen: blokkades komen minder vaak voor.” En zo wordt de liefhebber van schaatsen op natuurijs dus eigenlijk twee keer zo hard getroffen.

De kans op een Elfstedentocht neemt dus af. Maar de kans op Elfstedenkoorts niet. Sterker nog: die lijkt alleen maar groter te worden naarmate de zestiende Elfstedentocht langer op zich laat wachten. Zodra het kwik ook maar iets onder het vriespunt daalt, wordt er al verwachtingsvol gekeken naar de 22 rayonhoofden die op het moment suprême het groene licht moeten geven voor de Tocht der Tochten. De laatste keer dat zij bijeenkwamen in de hoop groen licht te kunnen geven, was in 2012. Maar op 8 februari van dat jaar werd de schaatsliefhebber in een live uitgezonden persconferentie het laatste sprankje hoop ontnomen: het ging niet door. Zo dichtbij als we in 2012 waren, zijn we in de afgelopen jaren niet meer geweest. Maar hoop doet leven. En hoop is er. “De kansen zijn niet verkeken, ze zijn alleen kleiner geworden,” aldus Van Delden. Ook in een warmer wordende wereld zullen er zo af en toe koude winters zijn. Of de winter van 2019 er een voorbeeld van is? Van Delden twijfelt. “Het kan, maar ik zie op korte termijn nog geen flinke koude-inval plaatsvinden. Aan de andere kant: vorig jaar kon je gedurende een koude periode in maart nog op de Amsterdamse grachten schaatsen. Dat was echt extreem. Dus ja..je weet het maar nooit.”