Heftige natuurbranden in Siberië kunnen ons klimaatprobleem flink vergroten

In Siberië woeden tientallen branden tegelijkertijd. En daarbij worden enorme hoeveelheden CO2 in de atmosfeer gepompt.

Het is vechten tegen de bierkaai in het Siberische Jakoetsië. In de Russische deelstaat – die ongeveer net zo groot is als India – breekt sinds de sneeuw in mei wegsmolt, de ene na de andere natuurbrand uit. En naar schatting is sinds die tijd al meer dan negen miljoen hectare bos in vlammen opgegaan. Terwijl brandweerlieden er met moeite in slagen om het vuur op de ene plek te bezweren, breekt er op een andere plek weer brand uit. En zo kon het begin deze maand gebeuren dat er in Jakoetsië maar liefst 178 natuurbranden tegelijkertijd woedden.

Nieuw record dreigt
“Als het vuur zich blijft verspreiden, zullen de natuurbranden in Rusland het record van 2012 verbreken,” zo voorspelt Konstantin Kobyakov, werkzaam voor het Wereld Natuur Fonds (WNF) in Rusland. De natuurbranden van 2012 waren zo omvangrijk dat ze – afgaand op het oppervlak dat ze besloegen – de boeken ingingen als de grootste van de 21e eeuw. Maar die titel dreigen ze dus kwijt te raken. En als we alleen naar Jakoetsië kijken, is dat record zelfs al van tafel. “In Jakoetsië is de situatie sinds het begin van deze eeuw nog nooit zo slecht geweest.”

Dieren
Waar vorig jaar zo’n 8,8 miljoen hectare toendra door de vlammen verzwolgen werd, is het dit jaar voornamelijk bosachtig gebied dat aan de vlammen ten prooi valt. En ook beschermde gebieden kunnen niet aan het vuur ontkomen. Sinds mei hebben in beschermde gebieden al meer dan 100 branden gewoed. 85 daarvan zijn inmiddels gedoofd. Maar veel sneller dan het vuur gedoofd wordt, ontstaan – onder invloed van een droge, warme zomer en krachtige winden – op andere plekken weer nieuwe branden.

Het heeft verstrekkende gevolgen voor de vele dieren die in deze Siberische bossen leven. Want hoewel het brandende Jakoetsië misschien niet zo tot de verbeelding spreekt als de brandende Amazone of het brandende Australië van de afgelopen jaren, valt ook in dit afgelegen werelddeel veel te verliezen, zo onderstrepen deskundigen. Jakoetsië herbergt het grootste aaneengesloten bos op het noordelijk halfrond, waarin bruine beren, maar ook wolven, lynxen en ernstig bedreigde Siberische kraanvogels leven. “Als het vuur zich zo snel verspreidt, hebben zelfs grote zoogdieren – zoals elanden en beren – die normaal wel kunnen ontkomen, niet voldoende tijd om te ontsnappen. Kleine dieren – zoals eekhoorns en hermelijnen – sterven vrijwel gegarandeerd.”

CO2-uitstoot
Maar de impact van de branden reikt verder dan Jakoetsië alleen, zo stelt Gert Polet, als poolexpert verbonden aan het Wereld Natuur Fonds. “De branden in Rusland zijn geen ver-van-ons-bedshow. Wat daar nu misgaat, heeft direct invloed op het klimaat wereldwijd. Door de branden is de CO2-uitstoot gigantisch.” Metingen van de Europese Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) onderschrijven dat. Zo zijn de branden in Jakoetsië tot 14 augustus verantwoordelijk voor een emissie van zo’n 200 megaton CO2 (even ter vergelijking: vorig jaar kwam de broeikasgasuitstoot van Nederland uit op 166 megaton CO2-equivalent).

Veengrond
En zo kunnen de branden – die voorzichtig in verband worden gebracht met de opwarming van de aarde (zie kader) dus ook flink bijdragen aan die opwarming. Dat heeft ook te maken met de ondergrond; de taigabossen groeien vaak op veengronden. Als die verdrogen en in brand vliegen, gaat er meer CO2 per hectare de lucht in dan in de Amazone.

Natuurbranden in Siberië zijn op zichzelf niets nieuws. Maar de laatste jaren zijn ze wel heel intens en omvangrijk. Het is volgens onderzoekers te herleiden naar de opwarming van de aarde die de kans op extreme hitte en droogte – oftewel omstandigheden die gunstig zijn voor het ontstaan en voortrazen van branden – vergroot. Daarnaast wordt de periode waarin de omstandigheden voor het ontstaan van natuurbranden gunstig is, onder invloed van klimaatverandering langer.

Roet
Maar de branden zijn ook nog op andere manieren van invloed op ons klimaat. Zo zijn er bijvoorbeeld ook grote zorgen over de rookpluimen die zich vanuit Siberië uitstrekken en – zo bewijzen satellietbeelden – zelfs tot de 3000 kilometer verderop gelegen Noordpool reiken. Gevreesd wordt dat roet zich op het ijs nestelt. Hierdoor zou het ijs donkerder van kleur worden en meer zonlicht en dus ook warmte absorberen.

Permafrost
Een andere manier waarop deze branden van invloed kunnen zijn op het klimaat, is via permafrost. Wanneer het vuur zich een weg baant, vernietigt het niet alleen alles boven de grond; ook de normaliter permanent bevroren ondergrond warmt op en kan gaan ontdooien. En daarbij komen nog meer broeikasgassen vrij.

En zo zijn de branden in Siberië om meerdere redenen bijzonder zorgwekkend. “We nemen nu noodmaatregelen om met de gevolgen van deze branden om te gaan,” stelt Kobyakov. “Maar wat echt nodig is, zijn systematische oplossingen.” En die zijn er, zo benadrukt Margaret Kinnaird, eveneens verbonden aan het WNF. “Door klimaatverandering ingegeven warmer en droger weer en andere antropogene factoren, zoals landconversie voor landbouw en slecht bosmanagement, zijn de belangrijkste drijvende krachten achter de toegenomen frequentie en intensiteit van branden. Zeker 75 procent van de natuurbranden zijn volgens onze analyse te herleiden naar menselijke activiteiten. Dat betekent dat we ook over de oplossingen beschikken. Het voorkomen van natuurbranden zou prioriteit moeten krijgen en de focus moet daarbij liggen op het stoppen van de ontbossing en onduurzaam landgebruik en het aanpakken van klimaatverandering.” Polet onderschrijft dat. “Als we niks doen gaat ook de taiga als gevolg van klimaatverandering nog vaker met extreem weer te maken krijgen. Het gebied zal verdrogen met alle gevolgen van dien. Daarom moeten we nu in actie komen en de uitstoot drastisch terugdringen.”

Bronmateriaal

"An Unusually Smoky Fire Season in Sakha" - NASA's Earthobservatory
"Smoke from Siberian Wildfires" - NASA
WNF
CAMS
Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA Earth Observatory / Joshua Stevens, met behulp van MODIS data van NASA EOSDIS LANCE en GIBS/Worldview, en data van Kirillina, K., et al. (2020)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd