Helderheid van de nabije ster Betelgeuze blijft nog altijd afnemen

En astronomen weten nog steeds niet hoe dat komt.

Al sinds oktober vorig jaar neemt de helderheid van de nabije rode superreus Betelgeuze af. En begin december resulteerde het zelfs in een record: in de 25 jaar dat astronomen de ster nu monitoren, was de helderheid nog nooit zo beperkt geweest. In de loop van december leverde de ster nog wat helderheid in. En waar Betelgeuze normaliter de op vijf of zes na helderste ster aan de hemel is, moest deze eind december maar liefst 20 helderdere sterren voor zich dulden.

Mooi, hè? Dit is de beste foto die we van Betelgeuze hebben. Op de foto schittert een ster die 100.000 keer helderder is dan onze zon. Afbeelding: Afbeelding: ALMA (ESO / NAOJ / NRAO) / E. O’Gorman / P. Kervella.

En nu blijkt uit vervolgwaarnemingen dat de helderheid ook in januari weer iets is afgenomen. Onduidelijk blijft waarom de ster momenteel zo weinig helder is. Dat schrijven astronomen in The Astronomer’s Telegram. Volgens de wetenschappers is de ster in 25 jaar tijd nog nooit zo weinig helder en koel geweest als nu. “Sinds september 2019 is de temperatuur van de ster afgenomen met ongeveer 100 Kelvin, terwijl de helderheid met ongeveer 25% is afgenomen.”

Supernova
De ster Betelgeuze staat op zo’n 600 lichtjaar afstand van de aarde en is desalniettemin op heldere avonden gemakkelijk te zien. De ster is namelijk behoorlijk fel. Bovendien onderscheidt Betelgeuze zich duidelijk van andere sterren door de rode kleur die deze heeft. Met een leeftijd van zo’n 8 miljoen jaar is de ster piepjong (ter vergelijking: onze zon gaat al zo’n 4,5 miljard jaar mee). Hoewel de ster nog jong is, zal deze spoedig sterven. De zeer heldere ster maakt namelijk in rap tempo zijn brandstof op. Zonder die brandstof kan de ster niet meer opboksen tegen de zwaartekracht en stroomt een deel van zijn eigen massa richting de kern. Die kern wordt zwaarder en zwaarder en is uiteindelijk gedoemd om ineen te storten. Het resultaat is een gigantische explosie – een supernova – die in het geval van Betelgeuze naar verwachting zelfs op klaarlichte dag vanaf de aarde te bewonderen is. Wanneer Betelgeuze gaat ontploffen, is koffiedik kijken. Over het algemeen wordt verwacht dat het – naar astronomische begrippen – binnenkort gaat gebeuren, namelijk ergens in de komende 100.000 jaar.

Explosie
De ster Betelgeuze staat relatief dicht bij de aarde. Toch hoeven we niet te vrezen voor het moment waarop deze ontploft. Hoewel een supernova in de nabijheid van de aarde zeker gevolgen kan hebben voor het leven op onze planeet, is de afstand tussen Betelgeuze en de aarde zodanig groot dat onderzoekers niet verwachten dat we er hier – even afgezien van het fraaie schouwspel aan de hemel – iets van gaan merken.

Cycli
De recente afname in helderheid houdt de gemoederen, in combinatie met het noodlot dat Betelgeuze wacht, enorm bezig. Want zou het niet kunnen dat de afnames in helderheid erop wijzen dat de explosie aanstaande is? Astronomen kunnen dat niet echt uitsluiten. Maar tegelijkertijd zijn er ook genoeg andere hypotheses om de afnames in helderheid te kunnen verklaren. Een veelgehoorde hypothese betreft twee cycli die Betelgeuze lijkt te doorlopen en waarin de helderheid wel vaker afneemt. De ene cyclus duurt ongeveer 425 dagen. De andere ongeveer 6 jaar. Mogelijk komt de sterke afname in helderheid die we nu zien, voort uit het samenvallen van de dieptepunten in helderheid die beide cycli kenmerken. Een andere mogelijkheid is dat de ster recent wat gas en stof heeft afgestoten dat momenteel tussen ons en de ster in hangt en een deel van het sterlicht maskeert.

Wat er precies aan de hand is, blijft onduidelijk. Maar astronomen verwachten op korte termijn meer helderheid (no pun intended). Als de afnames in helderheid namelijk samenhangen met de twee cycli die Betelgeuze doorloopt, dan mag je verwachten dat de helderheid binnenkort (eind januari of begin februari) weer toeneemt. “Als Betelgeuze na die tijd nog steeds minder helder wordt, moeten we andere verklaringen in overweging gaan nemen,” aldus de astronomen in The Astronomer’s Telegram.

Vaststaat dat het laatste woord hier nog niet over is gezegd. Want astronomen rusten natuurlijk niet voor ze de afnames in helderheid kunnen verklaren. “Het ongebruikelijke gedrag van Betelgeuze moet nauwlettend in de gaten worden gehouden.”

Bronmateriaal

"" -
Afbeelding bovenaan dit artikel: Rogelio Bernal Andreo (via Wikimedia Commons)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd